Het werken aan een omgevingsvisie was voor de gemeente Voorst meer dan enkel het aanpassen van de verouderde toekomstvisie, die in feite vooral een visie op de woningbouwopgave was. “Wij zagen in de nieuwe omgevingsvisie een kans om burgerparticipatie op een fundamenteel andere manier in te vullen. We wilden geen traditionele visie op tafel leggen, geschreven vanuit een gemeentelijk vertrekpunt, waarop bewoners vervolgens mochten reageren. Het proces moest volledig omgedraaid worden: burgers mochten de visie opstellen,” zo vertelt Leonieke Beltman, projectleider van de gemeente Voorst.
Deelname aan de pilots omgevingsvisie bood uitkomst. Tijdens werksessies met experts werd geconcretiseerd hoe je burgerparticipatie centraal kunt stellen bij het opstellen van een omgevingsvisie. Dit resulteerde in het idee van een Denktank Toekomstvisie bestaand uit een gemêleerde groep inwoners van de gemeente Voorst. Bij afronding van de pilot was uitgewerkt hoe de denktank zou functioneren en wat hij zou opleveren. Maar dit was allemaal nog papier. Het echte experiment begon eigenlijk nu pas.
Afbeelding uit inspiratiedocument, opgesteld door de Denktank Toekomstvisie Voorst.
De samenstelling van de denktank was cruciaal voor een geslaagde uitkomst. Om te voorkomen dat de denktank zou bestaan uit usual suspects, harde schreeuwers en mensen met verborgen agenda’s en belangen, stelde de gemeente Voorst zorgvuldige selectiecriteria op. “Tijdens publieke avonden en in lokale krantjes hebben we het profiel van de denktank gepresenteerd. Zo mochten mensen enkel op persoonlijke titel meedoen, mochten ze geen politieke carrière hebben gehad en was affiniteit met ruimtelijk-economische-maatschappelijke thema’s een pré. We hoopten op 10 aanmeldingen, maar uiteindelijk meldden zich 25 mensen aan.”
Er moest een selectieprocedure aan te pas komen om tot het werkbare aantal van 12 deelnemers te komen. Passend bij een overheid die anders wil werken, was het niet de gemeente Voorst die bepaalde wie een plek kreeg in de denktank. “De deelnemers hielden een pitch voor elkaar, waarin ze hun ervaring, binding en persoonlijke visie toelichtten. Daarna mochten ze per persoon een top drie samenstellen. Uiteindelijk zijn zo negen kandidaten geselecteerd, waarna wij nog drie kandidaten uit de poule hebben toegevoegd om de gemêleerde samenstelling van de denktank te borgen,” zo licht Beltman toe. Uiteindelijk bestond de denktank uit een mix van ondernemers en betrokken bewoners en varieerde de leeftijd van midden twintig tot halverwege de zestig.
Onder begeleiding van een externe en onafhankelijke voorzitter ging de denktank van start. De denktank had de vrijheid om zelf haar ambitie en uitkomsten te formuleren. Ze besloot om niet zelf een omgevingsvisie te schrijven – hoewel dat wel tot de mogelijkheden behoorde – maar om een inspiratiedocument op te leveren. “In een inspiratiedocument kon de denktank meer haar eigen kijk op de zaak kwijt, zonder de druk van realiteit, verwachtingen, meningen van bevolking en politiek. De keuzes en compromissen die gemaakt moeten worden om de vertaalslag naar een visie te maken, legt de denktank liever neer bij de gemeenteraad,” aldus Beltman.
Het inspiratiedocument benoemt vier gemeentelijke thema’s waarover de denktank een visie uitspreekt: Wonen, leefbaarheid en sociale cohesie, Omgeving en landschap, Energie en klimaat en Werk, innovatie en recreatie. Aansluitend gaat de denktank in op de rol van de gemeente Voorst om hier in het vervolgtraject uitvoering te geven. “De inzichten die de denktank aanstipt, overlappen met de thema’s waar de gemeente al aan werkt. De meerwaarde zit in het feit dat deze thema’s van onderop aangedragen en gevoeld worden. Bovendien zorgde het inspiratiedocument voor beweging en discussie over de ruimtelijke toekomst van de gemeente en de rol van overheid en burgers hierin.”
Voor de gemeenteraad was het pilottraject in het begin erg spannend. “De pilotstatus hielp enorm. Enerzijds was er experimenteerruimte, maar anderzijds was er ook de mogelijkheid om er onderuit te kunnen. De uitkomsten van de pilot waren immers niet bindend,” aldus Beltman. “Nu de pilot is afgerond, is de raad erg enthousiast over de uitkomsten en wordt het inspiratiedocument gebruikt bij het opstellen van de omgevingsvisie. Zo gaat de inspiratiefase over in de transpiratiefase. Een deel van de denktank wil hierbij betrokken blijven.”
De pilot met de denktank heeft niet alleen een bijdrage geleverd aan de gemeentelijke visievorming, maar ook aan het veranderen van de werkwijze binnen de gemeente. “De pilot zorgde ervoor dat wij op een andere manier in contact kwamen met bewoners, ondernemers en belangenverenigingen,” legt Beltman uit. “Tegelijkertijd zien we dat het proces ook bewoners een andere kijk op werkwijzen en mogelijkheden hebben gekregen. Ze zien nu kansen en komen zelf in actie, waar dat eerder niet gebeurde.”
—
In kader van het Programma ‘Aan de slag met de Omgevingswet’ gaat RUIMTEVOLK in 2017 en 2018 in totaal 10 pilots begeleiden bij het opstellen van hun omgevingsvisie. Tot 8 maart kunnen gemeenten en provincies zich aanmelden om mee te doen als pilot omgevingsvisie en kunnen professionals zich melden voor de leerkring.
De afbeelding boven is afkomstig uit het inspiratiedocument, opgesteld door de Denktank Toekomstvisie Voorst.
Anne Seghers Stedenbouwkundige en onderzoeker
Anne is stedenbouwkundige en onderzoeker bij RUIMTEVOLK en maakt deel uit van de redactie van NL Magazine.
