Het is nog vooral een onderwerp voor ingewijden, maar de nieuwe Omgevingswet zal meer mensen bereiken dan de oude ruimtelijke ordeningswetgeving ooit heeft gedaan. Met de nieuwe wet zal het wettelijk systeem drastisch veranderen. Door de omgevingswet zal ruimtelijke ontwikkeling sneller en eenvoudiger worden en ontstaat er meer ruimte voor initiatief. Over het hele land verspreid zijn daarom veel (besloten) oefensessies gehouden om de consequenties en spelregels van de nieuwe Omgevingswet te ervaren. Wij hebben een aantal van deze sessies bezocht. Wat zijn de zeven kansen die we de komende jaren niet mogen laten liggen?
De vorm waarin gemeenten en provincies hun nieuwe omgevingsvisies mogen uitwerken is expliciet vormvrij. Het is bekend dat het lastig is om ambtelijke taal en ruimtelijk jargon goed te begrijpen, laat staan om er door geïnspireerd te raken. Naast schrijftaal biedt vormvrijheid een kans voor de verbeeldende traditie van Nederland, denk aan kaarten, fotografie, festivalorganisatie, dans, architectuur en beeldende kunst.
De kracht van verbeelding zagen we sterk terugkomen bij een summerschool over de Omgevingswet in Wijk aan Zee. Met een groep jonge mensen hebben we een omgevingsvisie geschreven vanuit de nieuwe Omgevingswet. Deze visie speelde met schetsen van denkbeelden in op de verbeeldingskracht en zorgde hierdoor voor verbinding tussen alle partijen in de omgeving. De omgevingswet is wat ons betreft een expliciete oproep aan de cultuursector om weer aan te sluiten bij de ruimtelijke ordening.
Kunst om na te denken over de toekomst: een enorme badeend in Hasselt (foto: Florentijn Hofman, CC/BY NC ND)
De Rijksoverheid wil regionale samenwerkingen stimuleren. Wij zien regionale samenwerkingen niet als een extra ingewikkelde manier om ouderwets geld op te halen bij het Rijk, maar vooral als een kans om toegenomen marktwerking door private partijen tegenwicht te bieden. Dit vraagt om een innovatieve en proactieve visie op gezondheid, productontwikkeling en ketenoptimalisatie. Ook naar de landbouwsector en waterschappen. Moeilijk? Maar we willen toch fundamentele veranderingen?!
Het strenge begrip ‘ruimte’ wordt verruild voor de veel mildere betekenis van ‘omgeving’. Eindelijk is het besef doorgedrongen dat niet alle uitdagingen opgelost moeten en kunnen worden met ruimtelijke middelen. In Utrecht waren we aanwezig bij het praktijkprogramma van Nu al eenvoudig beter. Utrecht maakt een ontwikkeling door naar ‘Healthy urban living’.
Hierbij wordt de leefomgeving als één geheel benaderd. Gezonder leven wordt ruimtelijk aangepakt door bewoners te prikkelen meer te laten bewegen, denk hierbij aan meer fietspaden. Maar ook breder: thema’s als eenzaamheid behoren ook tot een ‘healthy urban living’.
Internet is allang geen kinderspel meer, het is ooit bedoeld als democratisch instrument en de kans om dat project af te maken is nu aanwezig. Maar tot nu toe zijn wij nog geen ambtenaar of bestuurder tegen gekomen die deze relatie scherp ziet en hier nieuwe expertise voor in huis haalt.
Wie ziet het voor zich dat leefomgeving niet alleen stad of landschap aangaat, maar ook een ‘dataschap’? Misschien toch nog eens kijken naar deze aflevering van Tegenlicht over Estland, een land met een beproefde digitale democratie.
Gemeenten zijn als eerste aan zet om met omgevingsvisies te experimenteren. De grootste uitdaging is dat er geen houvast of voorbeeld is, slechts gekmakende kansen, zoals in de vorige vijf punten besproken. Tegelijkertijd is de gemeente, als meest gedecentraliseerd gezag, ook het meeste toe aan een nieuwe rol als spelverdeler. Bedenk dan dat het een primeur is dat een heel land naar een integrale aanpak streeft en de bevolking wil betrekken hierin. Welk ander land doet dat?
Onze boodschap: betrek jongeren hier ook in. Zij zijn gemakkelijker in staat om contact te maken met de bevolking. Ze staan er middenin. Dit hebben we gezien bij de Summerschool Omgevingswet, maar ook tijdens een werksessie bij de Jonge Honden. De jonge professionals kunnen gemeenten en provincies helpen om de duizelingwekkende mogelijkheden van de nieuwe omgevingsvisie te durven beetpakken.
Visievorming is niet langer voorbehouden aan de experts en ook niet strikt ruimtelijk Die paar gemeenten die voorlopen op het opstellen van een omgevingsvisie werken met een heleboel ‘maatwerk’ als voorwaarde voor integrale resultaten. Een interessant voorbeeld van maatwerk is in de maak voor de gezamenlijke omgevingsvisie van Bunnik, Houten en Wijk bij Duurstede. Om dit te bereiken, werken ze toe naar een kwaliteitscultuur die niet via experts (lees: welstand) wordt ingehuurd, maar door verschillende vormen van burgerbetrokkenheid moet worden gecultiveerd.
De precieze uitwerking is nog niet duidelijk, maar van lef getuigt het wel. Maatwerk betekent een nieuw toezicht dat ook betrekking heeft op gezondheid en natuurdoelen. Maatwerk vraagt dus om veel aanpassing van de rol en samenstelling van experts. Maar uit maatwerk komt zelden een onverwacht resultaat, eerder een knap compromis. Bedenk dus waar maatwerk nodig is en waar werkelijk een deuk in het heelal nodig is.
Het historische stadje Wijk bij Duurstede innoveert met omgevingsvisies (foto: Frans Berkelaar, CC/BY)
Onze moderne samenleving is eraan gewend geraakt om keuzes te onderbouwen op basis van risicomijdend gedrag. Idealen worden door de risico-shredder gehaald. Daarom is het beter om in behapbare termijnen te denken, in tijdshorizonten van 5 tot 10 jaar. Dat zijn termijnen waarbij duidelijk is dat het om een handelingsperspectief gaat waarbij de teller nu al begonnen is en waarvan jij het einde nog meemaakt.
Huidige grondeigenaren, huidige marktmechanismen, huidige bewoners, soms zelfs huidige politieke coalities. Concrete termijnen dus waarbij risico’s juist enthousiast maken omdat ze te overzien zijn. Pragmatisch aan de slag met een idealisme op de menselijke maat, lokaal gebrouwen en binnen een handelingsperspectief van een carrière, zelfs als je de zestig al gepasseerd bent.
De nieuwe omgevingswet biedt meer kansen dan obstakels. Er is veel kritiek en onduidelijkheid, gemeenten verlangen sturing en voorbeelden hoe hiermee om te gaan. Wij zien juist deze vrijheid als een kans om authenticiteit, creativiteit en binding met de burgers te vinden. De nieuwe wet gaat ons allemaal helpen om onze leefomgeving te verbeteren en helpt ons om te gaan met grote uitdagingen als klimaatverandering en de energietransitie.
—
Foto boven: Jonge professionals aan het strand van Wijk aan Zee bezig met de nieuwe Omgevingswet (foto: Rob Acket)
Alwin Veldboom Junior Adviseur Jonge Honden
Alwin is een creatieve en initiatiefrijke beleids- en bestuurskundige met een focus op stedelijk omgevingsmanagement. Mensen die zich met lef inzetten voor maatschappelijke vraagstukken inspireren hem. Alwin werkt als junior adviseur bij Jonge Honden.
Paul Roncken Docent Landschapsarchitectuur
Paul Roncken is universitair docent Landschapsarchitectuur aan Wageningen Universiteit en onafhankelijk adviseur ruimtelijke kwaliteit bij de Provincie Utrecht.
Sven van de Brug Junior Adviseur Jonge Honden
Sven is een breed geïnteresseerde en nieuwsgierige bestuurskundige met een creatieve geest. Hij denkt graag na over maatschappelijke onderwerpen en hij wordt snel enthousiast van innovatie en nieuwe ideeën. Sven is werkzaam als junior adviseur bij Jonge Honden.