Op sommige plekken lijkt het alsof er iets in de lucht hangt. De productiviteit is er hoog, er is veel ondernemerschap en research & development-activiteit. Deze gebieden kenmerken zich door een succesvolle groei in productiviteit en werkgelegenheid en staan bekend om de innovatie die er plaatsvindt. Een voorbeeld van zo’n gebied is Silicon Valley, of dichter bij huis: de High Tech Campus in Eindhoven.
Maar waarom zijn deze gebieden veel innovatiever dan andere? In samenwerking met het Planbureau voor de Leefomgeving deed RUIMTEVOLK onderzoek naar dit soort omgevingen en identificeerde zes (Engelstalige) kernelementen van succesvolle innovatiemilieus: local buzz, global pipelines, entrepreneurial dynamism, urbanity, branding en governance . Bekijk wat deze elementen inhouden in de interactieve video van het onderzoek of lees de longreads.
Gebaseerd op dit onderzoek vond op 15 november de Expeditie Werken aan Innovatiemilieus plaats op de High Tech Campus Eindhoven. Ongeveer 50 deelnemers vanuit gemeenten, provincies, regio’s en kennisorganisaties zoomden een dag lang in op de kernelementen en bespraken met hoogleraren en praktijkmensen hoe zij in hun eigen gebieden innovatie kunnen stimuleren.
Volgens traditionele economen moet de overheid zich niet met innovatie bezighouden, omdat dit de taak is van de markt. Maar Otto Raspe van het Planbureau voor de Leefomgeving ziet een verschuiving in de opinie, onder andere onder invloed van de populaire wetenschapper Marianna Mazzucato. Zij onderbouwde dat de overheid bij nagenoeg elke grote innovatie in de geschiedenis betrokken was. “Zo is het zoekalgoritme waar Google groot mee is geworden, ontwikkeld door de overheid. Google heeft het alleen slim toegepast.”
Er is wel degelijk een rol voor de overheid om innovatie te stimuleren, vinden ook de andere sprekers – verschillende hoogleraren en academici uit het hele land. Hoogleraar Marcel Boogers (innovatie en regionaal bestuur, Universiteit Twente) ziet de overheid als belangrijke partner voor het bedrijfsleven: “Er moet een goede strategie zijn waarin zowel de overheid als het bedrijfsleven participeren. Daarnaast zorgt de overheid voor randvoorwaarden als infrastructuur en de lobby daarvoor.” Evert Meijers (stedelijke en regionale ontwikkeling, TU Delft) stelt dat er meer functionele, bestuurlijke en culturele integratie tussen steden in een regio nodig is voor concurrerende stedelijke regio’s in Nederland. De overheid is daarbij onmisbaar.
Hoewel in de verkenning van RUIMTEVOLK en het PBL zes kernelementen zijn gedefinieerd, betekent dit niet dat elk bedrijventerrein dat hierop inzet een succesvol innovatiemilieu wordt. Uit het onderzoek blijkt dat het eigen lokale en regionale DNA in grote mate bepalend is voor het succes van een gebied. Dit DNA is gevormd door de geschiedenis, de geografische kenmerken van het gebied en het type bedrijven dat zich er door de jaren heen heeft gevestigd. Hierdoor is het succes van bijvoorbeeld Eindhoven, niet zomaar in Groningen te kopiëren.
Het is niet voor niets dat de High Tech Campus in Eindhoven is gehuisvest op de plek waar vroeger de R&D-tak van Phillips zat. “De regio Eindhoven is succesvol op high tech door de historie van Phillips en DAF”, vertelt Edgar van Leest, manager strategie en public affairs bij Brainport Development. “Bovendien kent deze regio van oudsher grote bedrijven en een kleine overheid. Dit is de reden dat bedrijven hier van oudsher nauw met de overheid samenwerken. Om deze reden werd het bedrijfsleven bijvoorbeeld ook gedwongen om te voorzien in sportculturen, zo is bijvoorbeeld PSV ontstaan. Dit heeft geleid tot de nauwe samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven die Eindhoven nu nog steeds kent.”
Het succes van het ecosysteem ligt vrijwel altijd in haar historie verscholen, onderschrijft ook het onderzoek van hoogleraar Erik Stam (ondernemerschap en innovatie, Universiteit Utrecht). Op basis van verschillende aspecten waaronder regelgeving, leiderschap, talent en financiering creëerde hij een Regionale Ecosystemen Index. Utrecht, Noord-Brabant en Gelderland komen als beste uit de bus, ze scoren allemaal op verschillende elementen hoog. Onderaan bungelen Zeeland, Friesland en Drenthe. “Uit deze index kun je aflezen welke elementen sterk in het DNA van de verschillende regio’s zitten. Regio’s die daarop voortbouwen hebben een sterk profiel en zijn innovatiever”, vertelt hij.
Het goed kennen van de eigen regionale economische ecosystemen en van economische processen is een belangrijke sleutel voor het succes. “Voor beleidsmakers is het van belang om gegevens te verzamelen om inzicht te krijgen in de netwerken van samenwerkende bedrijven, zodat je erachter komt hoe het ecosysteem in elkaar zit”, vertelt Stam. “Waar zit de activiteit en waar de knelpunten? En hoe kun je dit zo goed mogelijk met de verschillende partijen losmaken?”
In Eindhoven zijn de productielijnen van grote bedrijven inzichtelijk. Als voorbeeld laat Van Leest zien hoe de productielijnen van groot bedrijf als ASML eruit zien. “Doordat wij van bedrijven weten met wie ze samenwerken, hoeveel procent van hun supply chain hier uit de regio komt, weten we waar de sterke en zwakke plekken van dit gebied zitten. Het is belangrijk om te weten of een bedrijf haar onderdelen haalt uit Azië of dat het vanuit elders bestuurd wordt; in hoeverre een bedrijf lokaal geworteld is. We hebben hier regelmatig koffietafelgesprekken met bedrijven. Dan vragen we: waar sta je over drie jaar?”
Brainport zet zich daarnaast in om de onderlinge netwerken tussen bedrijven te versterken. Zo worden de bedrijven in alle 21 gemeenten die onder de regio Eindhoven vallen regelmatig bezocht om te kijken hoe deze lokale bedrijven verbonden zijn met Brainport en daar meer kracht aan kunnen ontlenen. Ook op collectief niveau zet Brainport zich in om het bewustzijn van het ecosysteem te vergroten, bijvoorbeeld bij financiers. Dit gebeurt onder andere door met financiers (geanonimiseerd) de cases te bespreken die zij niet hebben kunnen financieren.
Het creëren en versterken van innovatiemilieus is dus een tactische aangelegenheid waarin het nodig is om op veel verschillende schaalniveaus te opereren: van werklocatie tot de gemeenten en de regio tot landelijke netwerken. Naast de schaalniveaus is ook de samenwerking tussen overheden, bedrijven, onderwijs en maatschappelijke organisaties cruciaal voor een succesvol innovatiemilieu. De verschillende partijen die op de verschillende schaalniveaus werkzaam zijn, moeten soms over hun eigen schaduw heen stappen en samen op zoek naar oplossingen die op het schaalniveau van de regio goed uitpakken.
“We moeten van het denken in innovation of governance naar een model van governance of innovation”, vindt hoogleraar Marcel Boogers. Volgens hem is een strategische visie nodig die duidelijk maakt wat de kracht van de regio is wat ze bijdraagt aan de economie. “Dat stimuleert overheid en bedrijfspartners om samen op zoek te gaan naar oplossingen en financieringen om de regio vooruit te helpen.”
De politiek speelt hier een belangrijke rol in. Deelnemers aan de expeditie ervaren dat er politiek soms sprake is van spanning tussen investeren in de sociale opgaven van de stad en investeren in innovatie. Edgar van Leest vertelt hoe in Brainport continu gewerkt wordt aan het inzichtelijk maken van het belang van innovatie voor een sterke regio. “In alle 21 gemeenten nodigen we eens in de twee jaar de gemeenteraad uit bij een lokaal bedrijf. Brainport in bedrijf noemen we dit. We bespreken daar met hen hoe verbonden lokale bedrijven zijn met de regio en ook hoe de inwoners van die gemeente qua werkgelegenheid verbonden zijn aan de regio. Zo werken we aan bewustwording dat investeren in innovatie ook investeren in de eigen inwoners betekent.”
Wanneer gehandeld wordt vanuit het belang van de regio, kunnen partijen met elkaar sprongen maken. Volgens Boogers zijn veel regio’s die een innovatiemilieu willen creëren hier nog verre van. “Samen investeren is de sleutel. En dan niet proberen de ander voor jouw plan te winnen, maar echt met elkaar te kijken wat echt nodig is voor regionale economische ontwikkeling. Alleen dan kom je verder dan de rituele dans rond de koffiepot.”
—
Foto boven: High Tech Campus Eindhoven. (Foto: High Tech Campus)
Overig beeld: Sfeerimpressie van de Expeditie Werken aan Innovatiemilieus op de High Tech Campus in Eindhoven. (Foto’s: Pim Geerts).
De longreads over de zes kernelementen van succesvolle innovatiemilieus zijn gebundeld in de publicatie Kernelementen van succesvolle innovatiemilieus.
Daphne Koenders Stadsgeograaf en journalist
