In het Jaar van de Ruimte wordt het accommoderen van de energietransitie gezien als een van de grote ruimtelijke opgaven voor de komende decennia. De energietransitie leidt volgens Dirk Sijmons, hoogleraar landschapsarchitectuur aan de TU Delft, onvermijdelijk tot grote landschapsveranderingen. Over de relatie tussen energie en ruimte gaf hij voor de zomer speciaal voor RUIMTEVOLK een college. Het college is nu ook online beschikbaar.
In het college vertelt Sijmons over de impact van de energietransitie op het landschap aan de hand van zijn boek ‘Landschap en Energie’ (zie de recensie die we eerder op RUIMTEVOLK publiceerden). Hij behandelt de energietransitie op verschillende schaalniveaus: van Europa, tot Nederlandse regio’s, tot het niveau van individuele huishoudens. Ook vertelt hij over de verschillende methoden van hernieuwbare energieopwekking en toont hij de ruimtelijke impact hiervan op het Nederlandse landschap in aansprekende kaarten en beelden.
Energiewinning heeft het landschap door de jaren heen flink beïnvloed. Houtverbranding leidde tot ontbossing en turfwinning tot de verschillende recreatieplassen die Nederland vandaag de dag kent. Met de introductie van fossiele brandstoffen werd de ruimtelijke impact van de energievoorziening in veel gevallen gereduceerd tot een rookpluim aan de horizon. Naast tankstations, stopcontacten, transformatiehuisjes en enkele sporen van een omvangrijk elektriciteitsnetwerk, is de huidige energievoorziening nauwelijks zichtbaar. “Al ligt het daadwerkelijke ruimtebeslag buiten ons gezichtsveld in de winningsgebieden in het buitenland”, aldus Sijmons.
Dat gaat veranderen wanneer Nederland uiteindelijk overgaat op een decentrale, grotendeels hernieuwbare energievoorziening. Hernieuwbare bronnen hebben vergeleken bij fossiele bronnen een veel kleiner energieopwekkend vermogen en dus een grotere ruimtelijke weerslag. In het college toont Sijmons de ruimtelijke voetafdruk van verschillende hernieuwbare bronnen. De Wieringermeer vormt in zijn studie steeds het decor om de ruimtelijke impact van de bronnen voor 1 miljoen huishoudens inzichtelijk te maken.
De ruimtelijke impact van hernieuwbare bronnen zichtbaar gemaakt in de Wieringermeerpolder. Afbeelding: Collegesheet Dirk Sijmons
De vanuit Europa gestelde eis van 80 procent CO2-reductie in 2050 leidt volgens Sijmons de komende jaren tot enorme landschappelijke veranderingen in Nederland. Volgens Sijmons’ scenariostudies van Europa is windenergie in Nederland de meest kansrijke route om deze doelen te halen. Dit is nou net de methode waar ook het meeste verzet tegen blijkt te zijn vanuit de maatschappij. Sijmons: “We moeten er nu eenmaal aan wennen dat we in onze woonomgeving straks overal windmolens zullen zien.”
Sijmons meent dat de weerstand tegen ruimtelijke veranderingen voor de energietransitie deels een generatieprobleem is. “Het heeft te maken met de esthetisering van ons wereldbeeld. Wij kijken anders tegen onze omgeving aan dan de generaties van voor de welvaartsgolf die fossiele energie ons heeft gebracht. Alles moet mooi zijn en netjes weggewerkt in het landschap. De energietransitie botst daarmee. Toch zal dit probleem zich vanzelf oplossen. Kinderen van nu zien windmolens al als logisch onderdeel van het landschap”, vertelt hij terwijl hij vrolijke kindertekeningen van windmolens op de beamer toont.
Kinderen zien windmolens al veel meer als logisch onderdeel van het landschap. Afbeelding: Collegesheet Dirk Sijmons
De uitvoering van de energietransitie baart Sijmons meer zorgen. “Willen we de Europese doelen en de doelen uit het energieakkoord halen dan is er een mega-operatie in zeer korte tijd nodig, te vergelijken met het lopen van een marathon op sprintsnelheid. Vorige energietransities hebben allemaal bijna halve eeuw gekost. Maar wij hebben Europese doelen en een Energieakkoord. Alleen al om het Energieakkoord te halen, moet Nederland een uitrolsnelheid hebben van Duitsland in beste tijden. En in plaats van er werk van te maken, zijn we nog over ditjes en datjes aan het discussiëren.”
Wat de overheid het beste zou kunnen doen om de energietransitie te versnellen is volgens Sijmons CO2-uitstoot fiscaliseren. “De onzichtbare hand van de economie als het ware een groene handschoen aandoen. De BTW zou veranderd moeten worden in de BTK: Belasting op Toegevoegde Koolstof. Als bij ieder stapje in het productie- en consumptieproces de C02 ook daadwerkelijk afrekenend wordt, zul je zien dat de energiedoelen haalbaar worden in de komende veertig jaar.”
—
Bekijk hier het college van Dirk Sijmons op film.