Is het mogelijk om krimp om te buigen in groei? Aan de rand van Noordwest-Europa, in het Deense Noord-Jutland, is het een krimpend vissersdorp gelukt zichzelf opnieuw uit te vinden. Hoe een krimpend vissersdorp een nieuwe toekomst kreeg omdat een surffanaat begin jaren tachtig de veerboot miste, ofwel: hoe serendipiteit van betekenis kan zijn bij de omgang met bevolkingskrimp.
In 1967 betekent de bouw van een moderne haven in het gunstiger gelegen Hanstholm de genadeklap voor het afgelegen vissersdorp Klitmøller (gemeente Thisted, Noord-Jutland). Een groot deel van de visserij verhuist naar deze grote vissershaven. Om de getroffen lokale economie te ondersteunen neemt de gemeente het eigendom van de bootloodsen langs het strand over en verhuurt deze aan de Klitmøller Fishing Association, een verbond van overgebleven lokale vissers die met kleine bootjes op kreeften vissen. Hoewel kreeftklauwen een plaatselijke lekkernij zijn, lukt het niet met deze nichemarkt de lokale economie uit het slop te trekken. Sindsdien verhuizen veel jonge Denen naar de grote steden in het oosten van het land, waar meer werkgelegenheid is. Het wegtrekken van deze jongeren, waardoor economische innovatie en ondernemerszin uitblijft, geeft de lokale economie steeds minder perspectief.
Cold Hawaii
Onderweg naar de veerboot die hem van het verderop gelegen Hanstholm naar Noorwegen moet brengen, ontdekt de Duitse windsurfer Christian Dach op een herfstdag in 1981 de bijzondere golfslag voor de kust van Klitmøller. Een jaar later schrijft een erkend Duitse surftijdschrift over dit Walhalla voor surfers, met een golfslag die het hele jaar door sterk en constant is, bijzonder voor Noord-Europa. Van heinde en verre komen surfliefhebbers op de plek af en parkeren hun auto’s en caravans lukraak in de duinen.
Inmiddels staat de kust wereldwijd bekend onder de naam ‘Cold Hawaii’ en hebben verschillende surfliefhebbers zich in leegstaande panden in het dorp gevestigd. Ongeveer 10 procent van de 800 inwoners van Klitmøller is speciaal voor de goede surfcondities in het dorp komen wonen. Deze ‘stayers’ hebben zich georganiseerd in de vereniging ‘Cold Hawaii’ en hebben beroepen als grafisch ontwerper, websitebouwer of communicatiedeskundige. Zij starten in een leegstaand pand een plek voor co-working, waardoor in het dorp ook andere dan agrarische bedrijvigheid ontstaat. De lokale bevolking echter – louter vissers en agrariërs – is zo gebrand op het verbeteren van de condities voor de visserij, dat zij de sportieve nieuwkomers zien als bedreiging voor de broze lokale economie. De vissers willen voor de kust een golfbreker aanleggen, waardoor de boten gemakkelijker kunnen uitvaren en de surfers hun bijzondere golfslag verliezen.
Co-werkplaats in een leegstaand pand (foto: Mette Johnsen, Cowork Klitmøller)
Het Hummerhus en het pad der verzoening
Het programma ‘Land of Opportunities’, een samenwerking tussen het Deense particulier fonds Realdania en de gemeente Thisted, weet de spanningen tussen de autochtonen en de nieuwkomers uiteindelijk te verminderen. Vanuit het programma, dat wil bijdragen aan de leefbaarheid op het platteland, wordt burgers gevraagd om ideeën voor het verbeteren van voorzieningen en het versterken van landschappelijke of infrastructurele structuren. Suggesties van natuurliefhebbers, vissers en de lokale surfvereniging worden in combinatie met elkaar geselecteerd, leidend tot de bouw van een ‘Kreeftenhuis’ (Hummerhus), dat voorzieningen voor surfers combineert met een restaurant voor de lokaal geliefde kreeftklauwen.
De surfers dragen vervolgens hun steentje bij aan betere lokale verhoudingen door de organisatie van de World Cup. Dit evenement leidt aanvankelijk tot scepsis bij de lokale bewoners, totdat blijkt dat ook zij aan het evenement kunnen verdienen door bijvoorbeeld akkers beschikbaar te stellen voor parkeren. Het ‘pad der verzoening’ vormt uiteindelijk de kroon op de nieuwe verhoudingen. Het strand wordt met een 400 meter lang betonnen pad toegankelijker gemaakt. Dit pad – met de bijnaam het ‘pad der verzoening’ – maakt het zowel voor surfers als voor vissers gemakkelijker om hun werkzaamheden op het strand goed uit te voeren, hetgeen ertoe leidt dat zij vaker met elkaar in gesprek raken. Zo verbetert de relatie tussen surfers en de oorspronkelijke (vissers)bevolking sterk. Het pad maakt de kust voor Klitmøller tot een van de weinige plaatsen in het land die bereikbaar zijn voor gehandicapten en mensen met kinderwagens en is zo ontworpen dat deze ook aantrekkelijk is voor skaters.
Het pad der verzoening (foto: Cold Hawaii)
Serendipiteit en krimp
Het voorbeeld Klitmøller laat zien dat nieuw leven uit volstrekt onverwachte hoek kan komen. Niemand had in de jaren tachtig gedacht dat de marginale ontwikkeling van vrijbuiters, vakantievierders en surfers tot een nieuwe toekomst kon leiden. Toch kunnen marginale gebeurtenissen in krimpgebieden wijzen op grote nieuwe potenties. Willen we de toekomst van onze krimpregio’s veiligstellen, dan moeten we onze ogen open houden voor serendipiteit, voor onverwachte ontwikkelingen terwijl we eigenlijk druk bezig zijn om iets anders voor elkaar te krijgen. In krimpregio’s kunnen kansen zich in eerste instantie voordoen als problemen.
Het Zwarte Cross festival in Lichtenvoorde (Achterhoek) is hiervan een interessant Nederlands voorbeeld. Dit grootste motorcrossfestival ter wereld, dat in 1997 begon met een kleine crosswedstrijd in een weitje, zorgt inmiddels voor veel lokale werkgelegenheid. In Ruigoord bij Amsterdam lukte het een stelletje dwarsliggende krakers begin jaren 70 het dorpje Ruigoord, middenin het havengebied, van de sloophamer te redden. Inmiddels zijn de oud-krakers belangrijke ambassadeurs van het Amsterdamse havenbedrijf, dat zich profileert als een mondiaal opererende organisatie met oog voor lokale belangen. Beide initiatieven lieten zich in eerste instantie niet direct kenschetsen als oplossingen voor lokale problemen, maar bleken dat uiteindelijk wel te zijn.
Nu de surfgemeenschap zich in Klitmøller heeft gevestigd, wordt stapje voor stapje gewerkt aan voorzieningen en een nieuw profiel. Daarbij zetten de initiatiefnemers met de invoering van een ‘matchingzone’ nadrukkelijk in op serendipiteit. De ‘matchingzone’ bestaat uit een co-werkplek waar zzp’ers (surfers met een eigen bedrijfje) kunnen werken en elkaar kunnen ontmoeten, een website, waarop eenieder die dat wil vragen kan stellen of blogs kan posten en het ‘pad der verzoening’, dat zo is ingericht dat het geschikt is voor zowel vissers, surfers, rolstoelers, kinderwagens, skaters en fietsers. Onverwachte ontmoetingen kunnen zo gemakkelijk plaatsvinden.
Foto boven: Het lukraak parkeren van surfers in de duinen (foto: Cold Hawaii)
—
Met dank aan Rasmus Johnsen (Cold Hawaii), Gert Dam (gemeente Thisted), het ministerie van Binnenlandse Zaken, het ministerie van Infrastructuur en Milieu, Platform31.
Temp.architecture (Maarten van Tuijl en Tom Bergevoet) reisde afgelopen zomer langs verschillende Europese krimpregio’s en maakte een internationale vergelijking. De volledige internationale vergelijking naar krimpregio’s is hier gratis te downloaden. In 2015 brengt temp. de internationale publicatie “The Flexible City – sustainable solutions for a Europe in transition” uit. Daarin zal dit vergelijkend onderzoek naar Europese krimpregio’s worden opgenomen.
Lees op RUIMTEVOLK ook de blog over structurele sloop in Duitsland.
Maarten van Tuijl architect, publicist, onderzoeker en docent
Maarten van Tuijl (1972) is architect, publicist, onderzoeker en docent aan de TU Delft en diverse academies. Na onder andere gewerkt te hebben voor Rafael Vinoly, Atelier Zeinstra van der Pol en UN Studio richtte hij samen met de Japanse architecte Naoko Hikami het multidisciplinaire ontwerpbureau na-ma architecture (2002) op, waarmee hij onder andere het Openbaar Ministerie in Groningen, het bezoekerscentrum voor het landgoed Schovenhorst en diverse woningbouwprojecten gerealiseerd heeft. Samen met Tom Bergevoet is hij eigenaar van temp.architecture.
Tom Bergevoet architect, publicist, onderzoeker en docent
Tom Bergevoet (1972) is architect, publicist, onderzoeker en docent aan onder meer de faculteit Bouwkunde van de TU Delft en de Academie van Bouwkunst in Amsterdam. Met Tom Bergevoet Architecture, dat in 2003 werd opgericht, won hij diverse prijsvragen en realiseerde hij projecten van uiteenlopende schaal, waaronder een aantal particuliere woonhuizen en zorgvoorzieningen. Samen met Maarten van Tuijl is hij eigenaar van temp.architecture.