Parkstad is een stadsregio gevormd door de mijnindustrie, zowel het versnipperde landschap als de bevolking. Sinds de sluiting van de mijnen is de ruimte en de economie van Parkstad nooit opnieuw bepaald. Nu wordt de Internationale Bau Ausstellung (IBA), een beproefd Duits middel om stad en regio een impuls te geven, ingezet om een nieuwe toekomst te formuleren. De eerste Nederlandse editie werd onlangs door IBA-directeur Jo Coenen geopend met de Open Oproep aan de vakwereld. Een Open Oproep die eigenlijk ook zegt: noblesse oblige!
De Heilust is een wijk in Kerkrade-West waar de transformatie die de voormalige mijnstreek de afgelopen 100 jaar doormaakte goed zichtbaar is. Ten tijde van de bloeiende industrialisatie in de jaren vijftig werd de wijk uit de grond gestampt. Noodwoningen werden gebouwd om tegemoet te komen aan de groeiende vraag naar woningen voor mijnwerkers. Het was in die tijd een typische volkswijk. De kerk van de Heilust – de Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand – was sinds de ingebruikname in 1956 het middelpunt van de wijk.
Transformatie
Inmiddels is niet meer de kerk, maar het verzorgingstehuis het middelpunt van de Heilust. De gemeente heeft de kerk gekocht en opent hierin in 2015 een multifunctionele accommodatie (MFA). Het is niet toevallig dat IBA Parkstad deze kerk koos als plek voor haar aftrap (zie foto boven). De parochie van Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand staat al jaren leeg. En is daarmee ongewild symbool voor één van de uitdagingen van Parkstad. Talrijke kerken zoeken naar een nieuwe bestemming. Sommigen werden reeds gesloopt, anderen wachten geduldig af. Op 8 juni 2014 werd de kerk uit de eredienst onttrokken op zoek naar een volgende bestemming. Wellicht dat na de transformatie naar MFA de kerk opnieuw middelpunt wordt van de wijk.
Vrieheide is nog zo’n wijk in Parkstad met een gebiedseigen opgave. De wijk herbergt een complexe mix van sociaaleconomische uitdagingen en kent, net als Heilust, een omvangrijke sloopopgave. Waar dit in de Heilust primair een opgave van de woningcorporatie is, kent Vrieheide veelal particulier woningbezit. Dat maakt de uitdaging des te complexer. Het zou wel eens een typische IBA-wijk kunnen worden.
Vrieheide, Heerlen (foto: Skylens fotografie)
Internationale Burger Aktivierung
Een blauwdruk voor IBA’s bestaat niet. Evenmin is er een instituut dat bepaalt welke regio IBA-fähig is en welke niet. Iedere IBA gaat uit van de gebiedseigen opgave en volgt de eigenheid van de streek. Iedere IBA gaat op zoek naar onderscheidend vermogen.
Sonja Beeck – transformatiemanager IBA Saksen-Anhalt (2010) – benadrukte in haar presentatie tijdens de aftrap dat de moderatie tussen top-down en bottom-up essentieel is voor een IBA. Een IBA zonder engagement van bewoners en wijk heeft geen kans van slagen, zeker niet in Parkstad. Moderatie – de dialoog tussen wijkbewoner en de IBA-ambitie – is essentieel. Wie weet worden de letters I.B.A. in 2020 wel omgedoopt tot Internationale Burger Aktivierung.
Open Oproep
De Open Oproep is de voordeur van IBA Parkstad. Tot 1 november kan iedereen projectvoorstellen indienen bij het IBA Buro. De thema’s FlexibeleStad, RecycleStad en EnergieStad in relatie tot de opgave van Parkstad vormen de meetlat waarlangs de projecten worden gelegd. Met name dat laatste is van belang. Niet zomaar alles wat elders in Nederland werkt, werkt in Parkstad. Parkstad is periferie, jong, voormalig mono-economisch, krimp, Zwischenstadt, grensland, katholiek en sociaaleconomisch zwak. De regio kent weinig ondernemerschap, veel werkeloosheid en een vergrijzende bevolking. Het is in de context van deze opgave dat IBA Parkstad gestalte moet krijgen.
IBA is een Duits instrument. Langzaam, zorgvuldig en goed doordacht. IBA is niet van de quick wins, er is geen goedgevulde eenmalige prijzenpot. Wat valt er dan te ‘winnen’ met de Open Oproep?
Mocht je project geselecteerd worden tot IBA-kandidaat werk je met het IBA Buro intensief toe naar de volgende fase: een IBA-project. Je wordt onderdeel van de kwaliteitsmachine IBA, met als doel ‘goede’ projecten excellent te maken. Precies hier zit de investering die IBA Parkstad doet, het voegt kwaliteit en innovatie toe. Zowel in het project als in het proces. IBA-projecten die doorgroeien en gerealiseerd worden verkrijgen tijdens het presentatiejaar in 2020 het IBA-label. Deze status – zo leert de ervaring – staat garant voor internationale exposure. Het duurt even maar dan heb je ook wat. Zoals gezegd, IBA Parkstad is Duitse Grundlichkeit. Maar dan wel met een fikse dosis Nederlandse creativiteit.
Laat de Nederlandse ruimtelijke ordening geen ‘Mickey Mouse-competitie‘ worden, noblesse oblige!
—
Meer over de Open Oproep, de manifestatie en IBA Parkstad: www.iba-parkstad.nl.
Foto boven: Opening IBA Parkstad in de kerk van Heilust (foto: Philip Driessen)
Maurice Hermans Directeur van Betawerk
Maurice Hermans is directeur van Betawerk en als onderzoeker verbonden aan NEIMED. Hij werkt momenteel aan de publicatie Antistad die naar verwachting eind 2015 verschijnt.
