RUIMTEVOLK vervult al meer dan vijf jaar een belangrijke rol in het Nederlandse RO-debat. Het is hiermee een thermometer van dominante discussies en verhalen in het vakgebied. Wij namen recente blogbijdragen onder de loep. Wat blijkt? Dromers en verkopers domineren, critici zijn schaars. De wetenschap zou deze lacune voor een deel kunnen vullen.
Om daadkracht te tonen halen politici graag wijlen Jan Schaefer aan. Deze voormalige Amsterdamse wethouder wonen werd beroemd met de uitspraak ‘in geouwehoer kun je niet wonen’. Maarten Hajer, Susan van ‘t Klooster en Jantine Grijzen betogen daarentegen dat verhalen er juist voor zorgen dat Nederland ‘de planologie opnieuw uitvindt’. Volgens hen zijn ‘sterke verhalen‘ de lijm die visie, democratie en kennis met elkaar verbinden. Goede uitwisseling van deze verhalen vindt volgens Hajer cum suis plaats in een ‘tribunaal, waar alle claims – kennis, posities, belangen – met elkaar geconfronteerd worden om samen tot een eindoordeel, een verhaal te komen’. Maar welke personen en perspectieven moeten vertegenwoordigd zijn in dit tribunaal om tot een goed verhaal te komen? Een behoorlijk ingewikkelde vraag. Voor het antwoord kwamen we uit bij een nogal verrassende naam.
De Walt Disney-methode
Volgens Walt Disney, bedenker van iconische cartoonfiguren als Mickey Mouse en Donald Duck, moeten een dromer, een realist en een criticus aan tafel zitten om tot een goed verhaal te komen. De dromer durft buiten de gebaande kaders te denken. Praktische overwegingen zijn van minder belang, het gaat erom iets fantastisch en wervends te bedenken. De criticus trekt oplossingen die worden aangedragen juist in twijfel. Volgens John Stuart Mill is deze ‘ketter‘ altijd van toegevoegde waarde. Heeft hij gelijk, dan is het verstandig deze afwijkende positie over te nemen. Heeft hij ongelijk, dan dwingt hij de dromers hun argumenten aan te scherpen. Het nadeel van de dromer en de criticus is dat hun bijdragen vaak weinig pragmatisch van aard zijn. Daarom wijst Disney op het belang van de realist. Deze let vooral op de haalbaarheid van het verhaal. Hij of zij probeert de voor- en nadelen af te wegen en wijst op onzekerheden. Te veel realisme leidt tot conservatief denken, maar te weinig tot oeverloze abstracties.
Rollen op RUIMTEVOLK
RUIMTEVOLK is binnen de Nederlandse ruimtelijke ordening uitgegroeid tot één van de belangrijkste arena’s voor het uitwisselen van verhalen. De recente ophef over de al dan niet veronderstelde tweedeling in Amsterdam laat goed zien tot wat voor energiek debat het platform in staat is. Een gestructureerde analyse van het debat op RUIMTEVOLK ontbreekt echter tot op heden. Daarom deden wij een (bescheiden) empirisch onderzoek naar de mate waarin de rollen van Disney aanwezig zijn in de blogbijdragen.
Om de vertegenwoordiging van rollen op RUIMTEVOLK te analyseren hebben we 48 blogs bestudeerd in de periode augustus 2013 – april 2014. Op basis van vooraf opgestelde criteria is ieder blog vervolgens ingedeeld in één van de drie rollen. Tijdens het scoren van de rollen kwamen we tot de conclusie dat er nog een vierde rol aanwezig is: ‘de verkoper‘, die een succesverhaal waar hij of zij bij betrokken is beschrijft. In onderstaand figuur is de verdeling van de rollen weergegeven. Wat opvalt is dat drievierde van de onderzochte blogs valt onder de rollen verkoper of dromer, terwijl de criticus en de realist slechts beperkt voorkomen.
Beeld: Peter Pelzer en Niek Mouter
RUIMTEVOLK ziet zichzelf onder meer als inspiratieplatform. Het is dan ook niet verrassend dat diverse blogs de rol van dromer aannemen, bijvoorbeeld wanneer de auteurs worden opgeroepen tot een zoektocht naar Nieuw Kapitaal. Een rode draad in de meeste dromerblogs is dat ze duiding en richting willen geven aan het veranderende planologische landschap: hoe zou de ruimtelijke ordening eruit moeten zien nu de overheid zich terugtrekt? Een voorbeeld betreft een blog dat stelt dat we midden in de revolutie zitten. De blogs die we als ‘verkoper’ karakteriseren lijken op de rol van dromer in de zin dat ze oplossingsgericht zijn. Ze zijn echter concreter en beschrijven de positieve ervaringen die een auteur met een project heeft. De aanpak die een blog beschrijft kan breder uitgerold worden, zo is vaak de redenatie. Een keerzijde van deze blogs is dat er sprake kan zijn van een hoog ‘Wij van WC-eend-gehalte‘ zoals in een reactie op een blog over Warmtenet wordt opgemerkt. Voorts rept géén van de blogs over het falen van een project waar de auteur betrokken bij is geweest, terwijl dit volgens ons erg verfrissend zou zijn. Deze confirmation bias zou je het Facebook-effect kunnen noemen: blogbijdragen benadrukken vooral positieve aspecten. Veelzeggend is de blogtitel: Iedereen blij met klushuizen.
Het is echter te gemakkelijk de verkoper simpelweg als negatief en commercieel weg te zetten. De best practices van direct betrokkenen zijn voor veel lezers nuttig, zoals blijkt uit de vele instemmende reacties onder de blogs. De realist zou deze nuttige bijdrage ook kunnen leveren, ware het niet dat deze rol nauwelijks voorkomt. Wij menen dat de realist de ingewikkeldste rol van de vier is; het is bijkans onmogelijk en prikkelend blog te schrijven én je rekenschap te geven van alle nuances. Dit excuus geldt niet voor de absentie van de rol van criticus. Blogbijdragen lenen zich uitstekend voor puntige en polemische verhalen. Het eerdergenoemde blog over de vermeende tweedeling in Amsterdam is een goed voorbeeld van raak geformuleerde kritiek.
Waar is de wetenschap?
Wetenschappelijke onderzoekers zouden de rol van criticus uitstekend kunnen vervullen. Ze zijn relatief onafhankelijk, goed geïnformeerd en bovenal stronteigenwijs. Toch is op enkele voorbeelden na deze beroepsgroep nauwelijks vertegenwoordigd op RUIMTEVOLK. Terwijl er toch genoeg aan te kaarten valt. Veel verkoperblogs generaliseren op basis van één casus, een academische doodzonde. Of wat te denken van hypes die maar blijven rondzingen, zonder dat ze gestoeld zijn op grondige analyse. Wetenschappers kunnen ‘kennisclaims‘ afwegen en voorkomen dat we het eens zijn over totale onzin. RUIMTEVOLK heeft het debat over de ruimtelijke ordening sinds haar oprichting ontegenzeggelijk een impuls gegeven. De kwaliteit van het debat moet echter continu in de gaten gehouden worden. Met dit blog doen wij hiertoe een eerste aanzet. Ook wij zijn dromers. Over een scherp, meeslepend en inhoudelijk debat over de ruimtelijke ordening waarin wetenschap én praktijk zich mengen.
—
Dit een ingekorte en aangepaste versie van een paper dat de auteurs voor de Plandag schreven. In het paper vindt u meer toelichting op de methode en bevindingen.
Foto boven: Statler en Waldorf, foto: Kevin Dooley (CC BY 2.0)
Niek Mouter Promovendus TU Delft
Niek Mouter is postdoctoraal onderzoeker aan de Technische Universiteit Delft. ‘Maatschappelijke kosten-batenanalyse en ethiek’ is het onderwerp waar hij momenteel onderzoek naar doet. Recentelijk verdedigde hij succesvol zijn proefschrift ‘Cost-Benefit Analysis in Practice’. Ook is hij de initiator van de kenniswebsite www.mkba-informatie.nl
Peter Pelzer Onderzoeker Universiteit Utrecht
Peter werkt als onderzoeker en docent aan de Urban Futures Studio van de Universiteit Utrecht.