Wijkbedrijf Bilgaard: wijkvernieuwing door verduurzaming en inkomen

Zelforganisatie van bewoners is in opkomst. In veel steden en dorpen ontstaan bewonersbedrijven, buurtwerkplaatsen en andere initiatieven. Begin juli 2013 is in Leeuwarden het eerste wijkbedrijf van Nederland van start gegaan. Nieuw en uniek aan dit wijkbedrijf is dat het is opgericht door commerciële partijen en pas wordt overgedragen aan bewoners als een stevige financiële inkomstenstroom is opgebouwd.

In delen van de wijk Bilgaard is sprake van hoge werkeloosheid: ongeveer de helft van de bewoners heeft geen betaalde baan. De leefbaarheidsmonitor schommelt rond oranje. De ingrijpende en kostbare wijkvernieuwing is door geldgebrek tot stilstand gekomen. Wijkbedrijf Bilgaard kan hier verandering in brengen. Dit wijkbedrijf komt voort uit het programma Slim & Snel.

Voor bewoners biedt het concept niet alleen een duurzame woning, het draagt ook bij aan andere belangrijke waarden: werk en inkomen.

Voor bewoners biedt het concept niet alleen een duurzame woning, het draagt ook bij aan andere belangrijke waarden: werk en inkomen. Wijkbedrijf Bilgaard werft meerdere bewoners voor betaald werk aan energiecoaching, (groen)onderhoud en verwarming. Ook kunnen bewoners betaald vrijwilligerswerk doen. En dat is nog maar het begin.

Vliegwiel
De opbouw van het wijkbedrijf is zowel eenvoudig als complex: tijdens de beginfase wordt gezocht naar een nuttig en verleidelijk aanbod voor bewoners via collectieve inkoop. Dit kan worden toegepast op energie, maar ook op ziektekosten, verzekeringen enzovoort. Met name investeringen in energiebesparingen en eigen energieopwekking (zonne-energie en biomassa) werken als een vliegwiel. Een volgende stap is het opzetten van dienstverlening voor groenonderhoud, woningonderhoud, thuiszorg en bijvoorbeeld vervoer voor gemeente, corporatie en bewoners zelf. Ook organisaties uit de zorg- en verzekeringshoek blijken in Leeuwarden prima partners te zijn. Het wijkbedrijf voert deze opdrachten uit. Dat genereert op basis van circa 300 woningen werk voor twee tot vier betaalde banen en acht tot zestien vrijwilligers. Alle werk in het wijkbedrijf wordt letterlijk gewaardeerd en dus ook betaald. Vrijwilligers krijgen een vergoeding, opleiding en toeleiding naar werk.

Bewoners gaan zelf leiding geven aan het wijkbedrijf, maar ze lopen geen financiële risico’s. Leiding geven moet je leren en daarbij worden ze geholpen. Gemeente en woningcorporatie Woonfriesland moeten op hun beurt leren loslaten. Dat maakt het wijkbedrijf niet een idee vóór bewoners, maar dóór bewoners.

Gaat dit werken?
In veel wijken en dorpen komen vergelijkbare initiatieven vanzelf van de grond, zonder tussenkomst van professionele consortia. Daar is de sociale structuur sterk genoeg, er is enthousiasme en de nodige bestuurlijke ervaring. Bewoners springen in het gat dat gemeente en corporatie laten vallen en raken gemotiveerd om na te denken wat zij zelf aan hun leefomgeving kunnen bijdragen. Als de buren dan ook meedoen en er een wijkcomité ontstaat, kun je aan de slag. De gemiddelde gemeente staat klaar met een startbudget. Een ideale voedingsbodem voor zelfregie door burgers. Maar in buurten met een zwakke sociale structuur komt dit niet vanzelf van de grond.

Wijkbedrijf Bilgaard (Bron: KAW)

Is zelfregie daarmee voorbehouden aan de betere wijken en dorpen? En hebben de zwakkere wijken het nakijken omdat ze niet zelf kunnen ontbranden en niemand ze wil pamperen? Terwijl dit juist de wijken zijn waar de maatschappelijke nood hoog is: geen wijkraad, veel mensen op zichzelf, geen ruimte voor overleg, bewoners die vaak het vertrouwen in professionals zijn kwijt geraakt. Een idee als het wijkbedrijf is misschien het beste is wat hen kan overkomen. Maar is het überhaupt mogelijk dat deze bewoners zo’n initiatief gaan ervaren als iets van zichzelf?

Doekje voor het bloeden
In Bilgaard is deze spanning te voelen. Het project start met het traditionele wantrouwen tegen gemeente en woningcorporatie. Daarbij komt een flinke portie wantrouwen tegen het initiatief wijkbedrijf bij een deel van de bewoners. ‘Het geld is zeker op bij de instanties en nou moeten wij het zelf dus bij elkaar verdienen.’ Het wijkbedrijf als doekje voor het bloeden. En dat klopt: er ís te weinig geld en als bewoners willen dat er in hun buurt iets gebeurt, zullen ze iets móeten doen.

Veel bewoners zien inmiddels ook de voordelen. Het directe financiële voordeel op de groepsinkoop om te beginnen, maar ook dat er meer mogelijk is. Bijvoorbeeld een deel van je energiebesparing omzetten in budget voor extra maatregelen. De gemiddelde woonlastendaling door de energie-ingrepen is een kleine 100 euro. Als bewoners genoegen nemen met 90 euro kunnen ze samen een extra half miljoen in de wijk investeren. Dan doen ze het dus écht zélf.

—

Foto boven: Wijkbedrijf Bilgaard (Bron: KAW)

Wijkbedrijf Bilgaard is opgericht door vijf bedrijven om mee te dingen naar een opdracht van woningcorporatie Woonfriesland. De corporatie koos 330 woningen in de wijk Bilgaard in Leeuwarden voor Slim & Snel, onderdeel van het programma Energiesprong van Platform31. Slim & Snel zoekt naar innovaties die de verduurzaming van woningen kunnen versnellen. Corporatie, gemeente en bewoners kozen uit 26 consortia voor een samenwerkingsverband van KAW, Kuub, BouwgroepDijkstraDraisma, Ekwadraat en Acore). Dit Wijkbedrijf Bilgaard wordt binnen twee jaar aan de bewoners overgedragen.

De inkomsten van Wijkbedrijf Bilgaard komen uit energiebesparing, energieopwekking, groepsinkoop en zelfwerkzaamheid. Hierdoor ontstaat een duurzaam participatiemodel met een permanente investeringsmotor,  en onafhankelijkheid van tijdelijke subsidies en projectgelden. Dit biedt ook met kansen op werk, Door het eigen budget komen bewoners in een opdrachtgevende rol en zijn professionals dienstverlenend. Het wijkbedrijf vormt een logische werkvorm binnen de grote transities van de Wmo en de participatiewet.