The Spirit of Cities (2012) van Daniel A. Bell en Avner de-Shalit is een warm pleidooi voor een andere omgang met de stad. Ze zoeken naar de morele agenda van de stad en geven inzicht in de kracht van de collectieve mentaliteit van de stad. Het eerder journalistieke van wetenschappelijke boek over de stad laat de waarde zien van het integreren van een bestuurskundige en politiek-filosofische blik in stadsstudies.
Waarom zoveel aandacht besteden aan een eerder journalistiek dan wetenschappelijk te noemen boek over de stad? The Spirit of Cities (2012) van de hand van Daniel A. Bell en Avner de-Shalit prikkelt omdat het zo’n warm pleidooi is voor een andere omgang met de stad. Bij het zoeken naar wat nu precies het ethos – de collectieve mentaliteit – van een bepaalde stad is, laten de auteurs zich leiden door zowel strikte persoonlijke als politieke motieven. En, waar ik vooral vrolijk van word: voor hun onderzoek slaan ze de deur van hun studeerkamer achter zich dicht, nemen het vliegtuig of pakken de trein en trekken de stad in. Ze gaan daarbij anders te werk dan de Duitse historicus Karl Schlögel die in zijn boeken over St. Petersburg en Moskou ook onderzoekend flaneert en de omgeving leest als een (geschiedenis) boek. Schlögel laat vooral zien welke rol straten, pleinen en gebouwen spelen in de geschiedenis – en geschiedschrijving – van de stad. Stadsgeschiedenis is niet alleen een chronologisch maar ook een ruimtelijk/geografisch verhaal!
Morele agenda
Bell en de-Shalit kijken minder om zich heen, hebben ook geen echt oog voor eigenaardigheden in stadsaanleg en architectuur. Over gebouwen wordt weinig gesproken en worden al helemaal niet afgebeeld. Maar als politiek filosofen weten ze wel de juiste plekken en mensen te vinden waar en met wie over het ‘lot’ van de stad wordt gesproken en gedebatteerd. De onbevangenheid waarmee ze te werk gaan komt niet zozeer voort uit een gebrek aan (detail) kennis of wetenschappelijke hypotheses maar wordt gevoed door hun zoeken naar wat ze zelf noemen: een politieke, ja morele agenda voor de stad. Waar ze ook zijn, in het turbulente en verscheurde Jeruzalem, de hectiek van New York of de vrieskou in Berlijn: steeds worden ze gedreven door een aanstekelijk commitment aan de stad.
Collectieve mentaliteit
Ze hebben daar drie argumenten voor. Met hun boek willen ze, op de eerste plaats, aantonen dat in tijden van groeiende mobiliteit en mondialisering wel degelijk vormen van collectiviteiten mogelijk zijn met de politieke potentie om zich te weren tegen de ‘uitwassen’ van homogenisering en uniformering. Steden beschikken over dat vermogen en bieden individuen houvast en stabiliteit door hun per stad verschillend milieu en leefpatroon.
Een ander argument is dat de beide auteurs, als politiek theoretici, denken dat steden, juist door hun ethos als collectieve mentaliteit, een stevig tegenwicht zouden kunnen bieden tegen allerlei (reactionaire) excessen van patriottisme en vooral nationalisme. Als mensen een sterke binding met hun stad hebben – en daar hun eigen persoonlijke ‘netwerken van eigen makelij’ kunnen uitbouwen – zijn ze minder vatbaar voor chauvinistische gevoelens voor volk en natie.
Montreal, Canada, één van de negen steden behandeld in het boek (foto: RUIMTEVOLK)
Het derde argument, tenslotte, is van specifiek politiek-filosofische aard: steden zijn (van oudsher) betere en vooral effectiever vormen van politieke organisatie dan nationale staten, zeker binnen de moderne samenleving. Steden met een uitgesproken ethos zijn in staat om politieke beslissingen te nemen en doelstellingen te realiseren die op nationaal niveau niet (meer) haalbaar zijn, zoals bijvoorbeeld het oplossen van mobiliteitsproblemen, die van veiligheid, milieu en vooral klimaatverandering. Een statement dat overigens dat ondersteund wordt door de recente rapportage State of the World Cities van UN-Habitat. Hierin wordt gedetailleerd ingegaan op Cities as remedy to the global crises. Steden zijn bovendien ook goed in staat om zulke spectaculaire internationale evenementen te organiseren zoals Olympische Spelen en Wereldtentoonstellingen die dan steevast worden geassocieerd met de stad – en minder met het land – waar die hebben plaats gevonden.
Bestuurskundige en politiek-filosofische blik
Het zijn dit soort argumenten – die betrekking hebben op de veranderde, bestuurlijke verhoudingen tussen steden en globalisering en netwerksamenleving – die hebben geleid tot een steeds grotere inbreng van bestuurskundige en politiek-filosofische disciplines binnen het bredere terrein van de stadsstudies. Dat begint al bij de stadsgeschiedenis waar de politiek-bestuurlijke kant van de stad tot voor kort, sterk verwaarloosd is. Illustratief voor het nieuwe elan is de enthousiaste ontvangst van de Engelse vertaling van één van de standaardwerken op dit terrein, Métamorphoses de la Cité (2009), van Pierre Manent.
Ondanks de kritiek die er wel degelijk op de ‘impressionistische’ aanpak van Bell en de-Shali is geuit – onder andere door de architectuurtheoreticus Alexander Tzonis – denk ik dat The Spirit of Cities door de mix van anekdote, geschiedenis en theoretische reflectie, niet alleen een andere omgang met steden voorstelt maar ook het door academisme bedreigde vakgebied van stadsstudies een nieuwe impuls heeft gegeven.
—
“Bell and de-Shalit look at nine modern cities and the prevailing ethos that distinguishes each one. The cities are Jerusalem (religion), Montreal (language), Singapore (nation building), Hong Kong (materialism), Beijing (political power), Oxford (learning), Berlin (tolerance and intolerance), Paris (romance), and New York (ambition).”
Foto boven: Brooklyn Bridge, New York (foto: RUIMTEVOLK)
Ed Taverne Emeritus hoogleraar geschiedenis van architectuur en stedenbouw
Ed Taverne is emeritus hoogleraar geschiedenis van architectuur en stedenbouw aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), lid Kwaliteitsteam Nieuwe Hollandse Waterlinie en was van 2001 tot 2012 teamleider NWO Onderzoeksprogramma Urbanisatie & Stadscultuur (www.urbansciences.eu)
