Vermeng een klein beetje Richard Florida met onze huidige crises en trends rond bottom-up initiatieven en je krijgt een ijzersterke mix. Keuzes maken daar draait het om. Iets waar we in Nederland blijkbaar niet zo goed in zijn. Wellicht dat deze tijden van economische malaise ons nu eindelijk dwingen de juiste weg te kiezen.
We leefden de afgelopen decennia in een luxueuze omgeving. “Elke wijk krijgt een volwaardig wijkvoorzieningenniveau . Dat betekent in elke wijk een buurtaccommodatie, een gezondheidscentrum, jongerenhonk, informatiepunt en (activiteiten)programma’s met relaties naar de brede school, kinderopvang, sport, sociaal-cultureel werk en integratieprojecten.” Dit soort uitgangspunten kunnen wij ons nu nauwelijks meer voorstellen. Deze tijden zijn voorbij. Er moeten keuzes worden gemaakt. Zoveel is duidelijk.
En dat is niet per definitie een slechte zaak. Steden en omgevingen worden gedwongen hun ware kracht te vinden. Wie ben ik, waar sta ik voor? Ook de overheid moet keuzes maken. Nederland heeft negen topsectoren. En zoals Arjan van den Born zegt, bijzonder hoogleraar creatief ondernemerschap aan de Universiteit Tilburg: “Als je als land ergens in gelooft, dan kies je niet voor negen topsectoren.”
Authenticiteit
Keuzes maken dus. Authenticiteit is daarbij cruciaal. “People in my interviews and focus groups often define ‘authenticity’ as the opposite of generic. They equate authentic with being ‘real’ as in a place that has real buildings, real people, real history.” Zo liet Florida weten in zijn bestseller Rise of the Creative Class. Authenticiteit creëer je dus niet, dat ben je. En er zijn maar weinig activiteiten die authenticiteit zo vanzelfsprekend in zich dragen als bottom-up initiatieven. Veelal waarachtig en uniek omdat ze vanuit de idealen van mensen komen en naadloos aansluiten op wat er al is in een omgeving.
Zo proberen de gebruikers van het NDSM terrein in Amsterdam-Noord een bijzondere omgeving te creëren vanuit de basis van ambachtelijkheid, kunstenaarschap en eigengereidheid. Hierover heerst strijd met de projectontwikkelaar van het gebied die een plek voor creatief, hoogopgeleid en goed betalend Amsterdam wil neerzetten. Met alle risico’s dat juist datgene wat de kracht van het NDSM terrein is, verloren gaat.
Teveel steden kozen in het nabije verleden voor het etaleren van generieke kenmerken die niet tot hun ziel behoorden. Zoals het worden van een ‘creatieve stad’. In menig stedelijk verkoopverhaal, denk bijvoorbeeld aan Heerlen en Amersfoort, kwam de afgelopen jaren het woord creatief voorbij. “These places tend to miss the point”, vertelde Florida ons al in 2002. Want wat betekent een waarde als deze niet tot in de aderen van die plek terug te vinden is?
Het Wonder van Eindhoven
Eindhoven werd kort geleden in Amsterdam geëerd als briljant voorbeeld van een creatieve stad. Na het vertrek van Philips in 1989 was de stad zoekende. Er werd gekozen de kernwaardes technologie en innovatie tastbaar uit te bouwen. Evenementen als de Dutch Design Week, de gerenommeerde Design Academy en het herontwikkelen van STRIJP-S onderstreepten de positie van de stad als vooruitstrevende en innovatieve stad. Dit versterkte niet alleen de uitstraling maar, veel belangrijker, de aanwezigheid van specifieke kennis en faciliteiten. In 2011 mocht Eindhoven zich als slimste regio ter wereldscharen in het rijtje van New York, Seoul, Taipei en Tokyo. De nodige PR volgde daarop bijna vanzelf. Zo werd het event ‘Het Wonder van Eindhoven’ door Amsterdammers georganiseerd. Het kreeg grote aandacht in dagbladen, TV en weekbladen.
Onze Randstad zou een totaal andere dynamiek hebben wanneer Nederlandse steden hun krachten op elkaar zouden afstemmen.
De stad heeft, mede door haar ligging, alle potentie in zich om verder te groeien. Over twee decennia kan Eindhoven nog wel eens het bruisende hart van de nieuwe – daar heb je weer zo’n begrip van Florida- megaregio Amsterdam-Antwerpen-Brussel worden. Maar alleen wanneer de stad zijn huidige kracht verder uitbouwt en blijft innoveren.
Glow Eindhoven, kunstenaar: Yes Yes No, fotograaf: Claus Langer
In een recent interview met BNR Nieuwsradio over slimme regio’s zegt de Amsterdamse wethouder Economische Zaken Carolien Gehrels hierover: “We kunnen twee dingen doen: we kunnen ook proberen om de slimste regio te zijn, of we kunnen zeggen dat we als een soort van Eindhoven Noord onderdeel zijn van deze slimste regio”. De verslaggever is verbaasd, maar hier raakt Gehrels wel de kern van de toekomst. Weten waar je eigen kracht ligt en aanhaken bij de kracht van anderen. Zo gaan plekken elkaar aanvullen in plaats van beconcurreren.
Braincirculation
Dit kan betekenen dat creatieven op verschillende momenten in hun leven voor verschillende plekken kiezen. Volgens Florida is dit geen “brain drain” of “brain gain” maar “brain circulation“. In relatie tot Miami vertelt hij hierover “I think Miami should bring people in and send people out. The more people who go out and say ‘Miami is this amazing laboratory for urban transformation, and I thought it was fabulous’ the better for Miami.” De trek van talent van stad naar stad is dan geen probleem, maar een realiteit. Een realiteit waarin je als stad je positie moet bepalen.
Onze Randstad zou een totaal andere dynamiek hebben wanneer Nederlandse steden hun krachten op elkaar zouden afstemmen. Geen underdogs meer, maar diverse sterke stadskernen die tezamen een ideale omgeving vormen. Dé plek voor mensen die ambitieus zijn, met grotere kansen op innovatie en investeerders als gevolg. Wat nodig is, is keuzes maken, samen werken en een betere infrastructuur. Nederland zou met deze nieuwe Randstad een unieke positie in de wereld kunnen gaan innemen.
Buurt als centrum
Uitgaan van je kracht geldt natuurlijk ook op buurt-, wijk- en straatniveau. Te vaak wordt gekeken naar wat er mist, in plaats van te zien wat er is. Ook hier lijkt de vergelijking met die ander parten te spelen. De vraag is hoe je vanuit je eigen mogelijkheden uniek kan worden. Kijk naar de Haarlemmerbuurt in Amsterdam. Enkele tientallen jaren geleden stonden daar nog panden te verkrotten. In 2012 is de straat uitgeroepen tot beste winkelstraat van Nederland. Nel de Jager, winkelstraatmanager van het gebied: “Er wordt teveel klakkeloos gekopieerd van gebieden die succesvol zijn in plaats van uit te gaan van de kracht en identiteit van iedere straat of buurt. Het is van groot belang de eigenheid van een gebied te doorgronden en dit te extrapoleren.”.
Wellicht dat we, nu de blauwdruktijd voorbij lijkt te zijn, eindelijk meer aandacht gaan krijgen voor wat er al is. Dit zou beteken dat steden en plekken naar hun ware potentieel gaan kijken. Het besef dat ze samen sterker staan, komt dan hopelijk vanzelf.
—
Foto boven: Haarlemmerstraat door Nel de Jager
Donica Buisman Adviseur van grootstedelijke programma’s
Donica Buisman is eigenaar van State of Flux. State of Flux transformeert pleinen, parken en straten tot dynamische plekken door strategische inzet van programma. Donica is momenteel bezig met een drieluik over het programmeren van publieke ruimten: een boek, een boardgame en een praktijkcase.
