Het zijn dynamische tijden. Maar was dat niet altijd zo? Kijk naar onze geschiedenis en zie hoe de samenleving continu in beweging is. Door nieuwe machthebbers en omstandigheden maar vooral door andere denkbeelden. Lang hebben we gedacht dat de wereld maakbaar was. Maar nu zien we dat we het leven niet onder controle hebben, en dat we de perfecte stad niet kunnen scheppen omdat deze zelf een scheppende factor is. Het is tijd voor een nieuwe werkwijze.
Wij zitten midden in een state of flux. Zoals na de dood van de keizer in oude tijden, is de wereld even in vloeibare staat. Niets is meer zeker. Ideële routes als die van de sociaal-democratie en het kapitalisme lijken niet meer te voldoen. De wereld is te complex, of gewoon anders geworden. En nu zijn we op zoek naar nieuwe wegen die leiden naar een prachtig Rome. Maar dan moeten we eerst inzien dat andere denk- en leefwijzen het gebruik en de vormgeving van onze steden radicaal veranderen.Ik onderscheid hierin vier trends.
1) Steeds meer tijdelijke verbanden
Dit maakt het tegenwoordig mogelijk om gebieden vorm te geven vanuit een tijdelijk uitgangspunt. Deze werkwijze is volgens Govert Derix zelfs de toekomst voor het ontwikkelen van onze steden. Neem als voorbeeld het verrijken van de levendigheid van Kop Dijksgracht in Amsterdam door ruimte te geven aan de tijdelijke horeca van Hannekes Boom. Of de inzet van stadslandbouw in Rotterdam om leven te blazen in het gebied rond het Marconiplein. Of de boost aan het Cartesiusgebied in Utrecht vanuit de nieuwe broedplaats NUtrecht.
Artist impression NUtrecht (beeld via www.nutrecht.nl)
2) De grote invloed van nieuwe (sub)culturen
Met het boek Arrival City van Doug Sanders lijkt er eindelijk aandacht te komen voor de positieve elementen die hieruit voortkomen. Kijk ook naar de straten vol kleine ondernemers uit verschillende landen, de opkomst van het barbecueën in parken, het gebruik van straatmeubilair als skateramps en de stad als canvas voor een steeds bredere groep van streetartists.
3) De manier van werken verandert
Nieuwe technieken en de toename van het aantal zelfstandigen hebben enorme impact op de inrichting van onze kantoorplekken, de opkomst van een nieuw soort ontmoetingsplaatsen en de vormgeving van onze woningen. Zie woningbouwcorporatie Ymere in Amsterdam die speciaal voor YIP’s –Young, Independent Professionals- een bijzonder woon-werkproject aan het ontwikkelen is. Of de opkomst van de vele broedplaatsen, werkcafés en flexplekken in onze steden.
4) De burger wil meer in de melk te brokkelen hebben
Een proces dat Farid Tabarki radicale decentralisatie noemt. Het resultaat is een, nog relatief kleine, groep die zelf verantwoordelijkheid neemt voor het vormgeven van zijn stedelijke omgeving. Voorbeelden zijn o.a. de Amsterdam Energie Maatschappij – een door particulieren opgezet coöperatief energiebedrijf -, de opkomst van zelfbouwkavels of gewoon mensen die er zelf wel voor zorgen dat die glijbaan er komt in het park.
Noorderpark Amsterdam (foto: Donica Buisman)
Overleg en beheer bepalen de stad
Deze trends leiden tot een nieuw soort samenleving. René Boomkens noemde deze, al in 2006, De Nieuwe Wanorde. Door de crisis worden de werkwijzes die deze samenleving predikt met beide handen aangegrepen. Ze lijken oplossingen te bieden voor zaken als leegstandproblemen, kleinere budgetten en een terugtrekkende overheid. Om deze kansen werkelijk te maximaliseren is een andere manier van aansturing noodzakelijk. Voor de wijze waarop deze georganiseerd kan worden, geeft Emilie Vlieger in haar blog ‘De stad is polygaam’ al een voorzet.
Dit komt echter mondjesmaat van de grond. Niet alleen omdat verandering tijd kost. Maar vooral omdat er nog mensen zijn die denken dat de huidige omwentelingen tijdelijk zijn. Zij hopen dat na de crisis alles weer wordt zoals vroeger. Dit is wensdenken; het wordt nooit meer zoals vroeger, en vroeger is behoorlijk overschat. Globalisering, lokaliteit, individualisering, gemeenschap, innovatie en ambachtelijkheid. Allemaal ontwikkelingen die vaak tegenover elkaar geplaatst worden, maar die tegelijkertijd geldig zijn. Het is niet het een of het ander, het een verstérkt het ander.
Nergens zie je dit beter dan in onze steden. Hier komen alle verschillende aspecten van onze samenleving vanzelfsprekend samen. In deze nieuwe stedelijke werkelijkheid is planning op de lange termijn, ordening en totale controle, oftewel een veelal centraal geleid systeem, niet langer een werkbare structuur. “Onderhoud, beheer, overleg tussen betrokkenen, improvisatie, chaotische leerprocessen en conflicten zullen ons stadsleven in de toekomst gezicht gaan geven”, aldus Boomkens.
En zo gaan we langzaam over naar een decentraal systeem. Inherent hieraan is dat we onze omgevingen van onder naar boven gaan ontwikkelen in plaats van andersom.
Vanaf het stadsbankje
Ik stel voor de vormgeving van onze steden te gaan starten vanaf het stadsbankje. Ik zie nog teveel gebiedsontwikkelaren die van bovenaf bepalen hoe een gebied moet worden, die zich te weinig in een plek verdiept hebben. We moeten beter gaan kijken naar de parels die al aanwezig zijn in wijken en steden: de bijzondere gebouwen, pleinen, programma’s en ideeën en vooral de actieve bewoners. Deze organisatoren en ondernemers vormen vaak het hart van dat gebied.
Met deze basiskennis moeten we enerzijds aansluiting vinden bij de stedenbouwkundige visies -of nog beter: het is het startpunt van deze visies- en anderzijds boven-lokale partijen betrekken. Met al deze input is het van belang gecombineerde programma’s van architectonische interventies, evenementen en invulling van gebouwen neer te zetten die inspelen op de behoeftes van het gebied en deze tegelijkertijd overstijgen. Zo brengen we de stad, wijk of buurt van onderaf op een hoger niveau. Draagvlak, authenticiteit en vernieuwing is het gevolg.
Leve de Keizers
Let wel: hiervoor is beheer nodig. Deze werkwijze is nooit af. Hij moet continu bijgestuurd en onderhouden worden. Voordeel is dat we het met heel wat minder geld en investeringen kunnen doen dan nu vaak het geval is. Want de mensen doen het veelal zelf.
De Keizer is dood. Lang leve de Keizers!
—
Govert Derix en Farid Tabarki zullen op 29 november bijdragen aan RUIMTEVOLK Expeditie Nieuw eigenaarschap in de ruimtelijke ordening. Meer informatie over dit innovatiefestival voor ruimtelijke vraagstukken vind je hier.
Foto boven: Lepelenburg, Utrecht. Foto: Pim Geerts (www.beeldopbouw.com)
Donica Buisman Adviseur van grootstedelijke programma’s
Donica Buisman is eigenaar van State of Flux. State of Flux transformeert pleinen, parken en straten tot dynamische plekken door strategische inzet van programma. Donica is momenteel bezig met een drieluik over het programmeren van publieke ruimten: een boek, een boardgame en een praktijkcase.
