Het publieke domein van onze samenleving is te zien als een tuin. Relaties tussen mensen moeten onderhouden worden. Dat gebeurt in de tuin: in de openbare ruimte, maar ook in de media, tijdens evenementen, op de plekken waar we elkaar ontmoeten en samenleven. Hoe we ermee omgaan, bepaalt of het een slecht of goed verzorgde tuin is. Aandacht en verzorging zijn, net als in een tuin, onmisbaar om een samenleving in stand te houden. Anders neemt de ‘wilde natuur’ het over. Maar aandacht en verzorging zijn alleen mogelijk als we met zijn allen graag in de tuin zijn, ervan houden en ervoor zorgen.
Gezond en gelukkig
Stedelijke gebieden worden meer en meer de bepalende factor voor de welvaart van de toekomst. Steden zijn de motoren voor economie en innovatie en trekken slimme mensen aan. Steden hebben de toekomst, maar steden hebben tegelijk een groot probleem. Want steden zijn 15 procent ongezonder dan niet-stedelijke gebieden. Met name op het gebied van geestelijke gezondheid. De grootste uitdaging van de huidige stad is een gezondheidsvraagstuk: Hoe maken we een stad waar mensen gezonder en gelukkiger zijn?
Dit probleem is vergelijkbaar met de stedelijke problemen in het begin van de vorige eeuw. Toen is kleine behuizing en slechte hygiëne overwonnen door ruimere woningen, meer groen en de aanleg van riolering. Technologische doorbraak na doorbraak zorgde ervoor dat onze levensverwachting enorm is toegenomen. De zaken zijn goed geregeld. Maar deze vooruitgang heeft ook een keerzijde. Zonder erbij stil te staan, is ook de aandacht voor elkaar en de omgeving gemoderniseerd en geprofessionaliseerd, zodat mensen hun tijd nuttig en aangenaam kunnen besteden. We zijn de meest cruciale factoren voor menselijke beschaving als kostenposten gaan behandelden. Aandacht en verzorging (dagelijkse interactie) zijn zaken die zo efficiënt mogelijk geregeld moeten worden.
(Foto: Rini Biemans)
Tuinmensen
We hebben onze tuin verwaarloosd. Aandacht en verzorging zijn vervangen door kosten-batenanalyses ingebed in procedures en regels. Maar de vlucht vooruit in meer professionele zorg is vooralsnog geblokkeerd. De crisis schept de noodzaak tot het beperken van de overheidsuitgaven. Aandacht en verzorging worden niet meer efficiënt en effectief geregeld. Het is hoog tijd om dat te herstellen. Als ons publiek domein te zien is als een tuin, zijn burgers tuinmensen die de tuin verzorgen. Dit moet natuurlijk wel mogelijk worden gemaakt, want in de huidige stadspraktijk is deze verantwoordelijkheid geheel uit handen genomen.
Het gaat feitelijk maar om één vraag: Wat heeft een mens nodig om gezond op te groeien en te leven? De laatste decennia is hier veel onderzoek naar gedaan. Het beste is om dit om te organiseren op wijkniveau met als grote gezamenlijke uitdaging: een prettig leefbare wijk waar kinderen gezond en veilig kunnen opgroeien. Dit vraagt om maximaal beheer en onderhoud (aandacht en verzorging). En dat is alleen mogelijk met een integrale wijkontwikkeling waarbij zelforganisatie en het zelfreddend vermogen van een gemeenschap wordt gestimuleerd en begeleid.
Lokaal geworteld
Nederland heeft in het verleden altijd sterke coalities gekend, waarin particulieren en overheidspartijen samen aan de stad bouwden. Echter, waren de problemen in steden van de vorige eeuw met name fysiek op te lossen, de problemen van de huidige stad zijn veel complexer. En vragen dus om andere coalities met een andere aanpak; veelzijdiger, decentraal, proactief en lokaal geworteld. Een aanpak die het sociale, fysieke en mentale veld verbindt. Een nieuwe stijl van wijkontwikkeling waarbij overheid en burger samen de leefomgeving vormgeven.
Wie er oog voor heeft, ziet de laatste tijd op lokaal niveau zulke coalities ontstaan. Per wijk en uitdaging verschillend, vaak georganiseerd uit frustratie over een tekortschietende praktijk. Kenmerk van deze coalities is dat er altijd een aantal gedreven mensen achter zit en dat het een samenspel is van overheidsdiensten, scholen, maatschappelijke organisaties, ondernemers. Zo heeft Creatief Beheer in Rotterdam het dagelijks beheer en onderhoud van het groen in een wijk als de basis gekozen voor deze coalitievorming. Haast organisch groeit draagvlak en netwerk rond de projecten. Om dit te formaliseren en toch fris te houden, zodat het kan groeien, is een nieuwe stadsprofessional in het leven geroepen: de tuinman (m/v). De tuinman verbindt en inspireert en helpt onze tuin (de openbare ruimte, beschaving en samenleving) in ere te herstellen. Zo wordt het weer een plek waar het goed toeven is en die we met zijn allen verzorgen en aandacht geven.
Aan de slag
Dit is alleen mogelijk als iedereen meedoet en zijn of haar steentje bijdraagt. Het spreekt voor zich dat dit moet groeien, net als de planten in de tuin. Wijkontwikkeling nieuwe stijl vereist met name verbindende en coördinerende kwaliteiten, en niet alleen van de tuinman. Begin met het nemen van verantwoordelijkheid in de dagelijkse praktijk, los problemen op door ze aan te pakken. Zoek een uitdaging, vorm coalities met iedereen die een bijdrage wil leveren. Eén ding is belangrijk, om het op zijn Rotterdams te zeggen: niet lullen maar poetsen! Dus klompen aan, de spade in de grond en aan de slag. Als we de tuin weer met aandacht gaan verzorgen, vinden we al doende nieuwe wegen, kansen en mogelijkheden.
—
Foto boven: Tuinman Douwe (voorgrond) aan het werk met bewoners op het Zwijndrechtse plein (foto: Rick Huis in ’t Veld )
Meer informatie over de visie en methode van Creatief Beheer: http://tuinmanindewijk.nl/read/antenne_item/id/175411/het-werkboek-tuinman-in-de-wijk
Rini Biemans Projectontwikkelaar
Rini Biemans (1960) was arts, vervolgens kunstenaar en werkt sinds 2001 met zijn bureau Creatief Beheer aan een integrale ecosociale wijkontwikkeling, waarbij beheer en onderhoud (dagelijkse interactie) het aangrijpingspunt is. Een stad is opgebouwd uit mensen, planten en dieren en moet ook als zodanig beheerd en ontwikkeld worden. Landleven in de stad, is dan ook de slogan van Creatief Beheer.
