De Nederlandsche Bank (DNB) waarschuwt voor een zeepbel op de kantorenmarkt. De structureel hoge leegstand – 14 procent in 2012 maar was het nog hoger – kan volgens DNB na de krediet- en eurocrisis leiden tot een derde crisis: de vastgoedcrisis. Het is niet bericht zelf dat mij verontrust, maar de toon en het moment waarop. Er zit een vreemd luchtje aan de waarschuwing. Voor een antwoord ga ik mijn neus achterna.
Structurele leegstand
Het feit dat de Nederlandse Bank begin 2012 met een waarschuwing komt over de structureel hoge leegstand op de kantorenmarkt, roept direct de vraag op onder welke steen de bank het afgelopen decennium heeft geleefd? De leegstandcijfers schommelen al jaren rond de 15 procent. Het is op zich normaal dat de bouwwereld pieken en dalen kent in leegstand en schaarste. Bij een niet elastisch product als beton, baksteen en bureaucratische procedures heeft de varkenscyclus vrij spel. Het afgelopen decennium was in zoverre bijzonder dat zowel in periode van economische groei als neergang de leegstand zo hoog bleef. Over het waarom zijn boekenkasten vol geschreven: het alom aanwezige goedkope krediet leidt tot een pervers systeem van continue bouwwoede zonder daadwerkelijk vraag naar kantoren. De vastgoedcrisis waar DNB voor waarschuwt is feitelijk al jaren aan de gang, alleen de financiële effecten zijn tot heden nog weinig zichtbaar.
In Nederland staan miljoenen vierkante meters kantoor leeg die nooit meer zullen worden verhuurd. Dat is niet leuk voor steden die tegen die rotzooi aankijken, en niet leuk voor de eigenaar die de kantoren op de balans hebben staan. Langzaamaan hebben veel steden de afgelopen jaren al een zeer restrictief beleid voor nieuwbouw gevoerd. De beleggers van waardeloze panden gaven echter niet of nauwelijks thuis in het afboeken van hun bezit. De Nederlandse Bank had dit al jaren geleden kunnen en moeten signaleren. Als de waakhond eerder was opgetreden dan was de kantorenmarkt vandaag minder verziekt geweest.
De Nederlandse Bank kan zich niet permitteren dat opnieuw een crisis over het hoofd wordt gezien. Dan liever mooi weer spelen en oud nieuws verpakken in een onheilspellend bericht.
Mooi weer
Dat brengt me direct op een volgende kanttekening bij het ‘nieuwsfeit’ van DNB. Het is natuurlijk geen toeval dat juist nu dit bericht naar buiten wordt gebracht. Ten eerste heeft De Nederlandse Bank de afgelopen jaren heel wat krediet verspeeld door een (hoe zeg je dat netjes) beperkte rolopvatting over de toezichthoudende taak. De commissie De Wit moet het eindrapport nog afronden, maar het ziet er naar uit dat het optreden van DNB rond ABN Amro geen schoonheidsprijs verdient. Of neem de toestemming van DNB aan Icesave, waarmee honderden miljoenen aan Nederlands spaargeld is verdampt.
De Nederlandse Bank kan zich niet permitteren dat opnieuw een crisis over het hoofd wordt gezien. Dan liever mooi weer spelen en oud nieuws verpakken in een onheilspellend bericht. Zo kan men gedacht hebben. Had dan eerder aan de bel getrokken. Aan een waakhond die pas gaat blaffen als de boef al is vertrokken, hebben we niets.
Winstwaarschuwing
Een tweede reden om de timing van het bericht tegen het licht te houden is een aanstaand rapport van Europese Commissie over de Nederlandse huizen- en hypotheekmarkt. Dit rapport dat over een paar weken verschijnt, zal antwoord geven op de vraag of de Nederlandse hypotheekschuld een te zware druk legt op de economie. De Europese cijfers zijn grotendeels afkomstig van De Nederlandse Bank. Het lijkt me daarom goed om het bericht van DNB te beschouwen als ‘winstwaarschuwing’ voor het Europese rapport. De Nederlandse bouwsector leeft veel te veel op krediet en heeft daarmee een schadelijk effect op de Nederlandse economie. De reactie van de ratingbureaus is voorspelbaar. Het zou zo maar kunnen dat Nederland over een paar weken de ze geliefde triple A status kwijt raakt. Uit het bericht over de vastgoedcrisis maak ik op dat de Nederlandse Bank het antwoord al weet. In een adem wordt de schuld gelegd bij de zeepbel van de kantorenmarkt.
De gevel van de Nederlandse Bank is recent (knap) opgeknapt, het blijft een spiegelpaleis. De Bank zou er goed aan doen om bij een waarschuwing voor een vastgoedcrisis zelf in de spiegel te kijken naar de eigen rol bij de totstandkoming van deze crisis.
Dries Drogendijk Planoloog en bestuurskundige
Dries Drogendijk is planoloog en bestuurskundige. Na een aantal jaren als consultant te hebben gewerkt, werkt hij nu sinds tien voor de stad Amsterdam. Bij het ProjectManagementBureau werkt hij aan projecten om de stad in beweging te houden.
