Is het U weleens opgevallen dat Nederland en de voormalige DDR opvallende gelijkenissen vertonen? Een aantal gelijkenissen liggen ten grondslag aan de mogelijkheid om in Nederland het doe-het-zelfprincipe in de ruimtelijke ordening te kunnen toepassen.
Allereerst: in beide landen is de burger passief, pikt alles wat de staat voorschrijft, mort wat voor zich uit, maar demonstreert niet. Nederlanders leven in een wereld waar het recht op vrije meningsuiting het hoogste politieke en maatschappelijke goed is. Dat was in de DDR andersom; je mocht er vooral niet zeggen wat je dacht. In Nederland is dat omgekeerd; daar is iedereen de hele dag bezig hardop en luid te zeggen wat hij denkt . Niet omdat er iemand luistert, maar omdat het kan. En wat kan, dat moet in Nederland.
In Nederland lijkt de passiviteit van de burger voortgekomen uit de overladen informatie en meningen die over ‘m worden uitgestort. Kan de Nederlander wel zoveel kiezen? Dat lijkt maar zo. Uiteindelijk blijkt, als U besluiteloos voor het koelvak staat op zoek naar een lekker toetje, dat alles is voorbedacht, voorgekauwd voorgeproefd door Unilever. Grolsch en Heineken; weliswaar concurrenten, maar ook partijen die (verboden) prijsafspraken maken over de prijs van een biertje. Niks vrije markt. Het lijkt de DDR wel.
In Nederland houdt iedereen elkaar de hele dag met de modernste apparatuur continue in de gaten: “Hé, waar ga je? War ben je? Wat doe je?”. Zijn het niet de brave medeburgers is het wel de dienst Wegverkeer die van alle automobilisten uit voorzorg de nummerplaten digitaal opslaat. De Nederlander is de hele dag bezig met in- en uitchecken, op het spoor en binnenkort misschien ook op de weg. Dat alles wordt door de overheid opgeslagen in het kader van de veiligheidideologie (of: -utopie). Niets is geheim voor Vadertje Staat in Nederland. Net de DDR.
Wat betreft de woningbouw: daar lijkt het alsof we mogen en kunnen kiezen uit gevarieerde woningen op een willekeurige Vinexlocatie. Achter de architectonische gevels verbergt zich een als marktwoningbouw verpakte programmatische schraalheid, waarbij alles het resultaat is van afweging die door anderen gemaakt zijn. En die wordt gestuurd door het streven naar het minste risico en het meeste winst; niet op uw wensen. Dan had u wel een pimpelpaarse voordeur mogen kiezen. Maar dat is niet de bedoeling. Wel in de pas blijven lopen. Het lijkt wel de DDR…maar het is Club Nederland.
In Nederland is de overheid geen marktmeester maar schoolmeester is. Als de markt zo ruim baan moet krijgen zou je verwachten dat de overheid de beste voorwaarden voor een goed functionerende markt (en daarmee duid ik op alle markten, dus niet alleen de financiële markt, maar ook de markt voor ambulante handel) opstelt en bewaakt. Niet: de Nederlandse overheid is een ideologisch getinte schoolmeester die zegt wat wij moeten doen.
Foto: Vincent Kompier
Het thema van de Dag van de Ruimte is Doe het zelf. Dat is natuurlijk prima, maar je kan van de Nederlandse bevolking geen doe het zelven verwachten als de overheid er sinds de Tweede Wereldoorlog voor heeft gezorgd dat alle kennis en capaciteiten om het zelf te kunnen doen bij de burgers zijn weggehaald. De kongsi van overheid, corporaties en ontwikkelaars heeft ervoor gezorgd dat de burger (met rechten en plichten) is verdreven en de consument is opgestaan (met alleen maar rechten). Consumeren betekent eenrichtingsverkeer. “Wij bepalen waar u uit mag kiezen” is het thema geweest van de driehoek corporatie-overheid-ontwikkelaars. Nogmaals: mensen kunnen alleen maar goed overwogen keuzes maken als de markt transparant is. En daar zorgt de overheid niet, of te weinig voor. De regelgeving is zo ingewikkeld dat alleen de overheid het nog begrijpt, en zelf die niet altijd.
De Duitser heeft vanuit zijn verleden een behoorlijke portie wantrouwen tegenover de overheid. Voor de Duitser is onze ‘lakse’ houding tegenover de overheid onbegrijpelijk; je vertrouwt de overheid toch niet dat de dijken overeind blijven? Het Duitse wantrouwen leidt tot een grote behoefte aan zelfredzaamheid. Dat uit zich rond 1900 in Baugenossenschaften; coöperaties waarvan de leden een aandeel kopen en indien ze dat willen een woning kunnen huren. Als aandeelhouder hebben leden zeggenschap over de koers die gevaren moet worden. Zo kunnen ze voorkomen dat de directeur vanuit een Maserati de coöperatie bestuurd. Berlijn kent een sterke traditie voor selbtbestimmtes wohnen. De Baugemeinschaften en Baugruppen zijn de nieuwste loot aan de zelfbestemmingboom. Groepen mensen kopen al dan niet samen met een architect een kavel en ontwerpen en bouwen zelf een woon/werkblok. Vaak met veel betere duurzaamheidsmaatregelen dan menig ambtenaar vanachter zijn bureau zou bedenken. Immers: de bewoners betalen het zelf. De verplichte duurzaamheidsmaatregelen bij menig kavelverkoop voor zelfbouw is een hardnekkig teken dat de Nederlandse overheid de consument lang nog niet serieus neemt en geen enkele notie heeft over hoe mensen denken en beslissen.
Doe het zelf; het klinkt leuk, maar het heeft het moeilijk. Wat betreft doe het zelven is er geen politieke partij die het <doe het zelf> als hoogste partijideologisch punt op de lijst heeft staan. Politici willen helemaal niet dat U het zelf doet, want dan kunnen zij naar huis. Toch bestaat er één partij die dat wel heeft, niet toevallig in Duitsland, of eigenlijk helemaal niet toevallig, en dat is de Piratenpartij, die bij de laatste verkiezingen hoge ogen heeft gegooid in Berlijn. Een van hun belangrijkste punten? Transparantie. Want als alles helder is kan je mensen geen passiviteit en consumentisme verwijten. Ondernemerschapis is cruciaal voor de doe-het-zelfmentaliteit. Geef daar ruimte aan. Mensen willen wel, mits ze maar serieus genomen worden en niet worden overladen met schoolmeesterachtige nevenoverheidsdoelstellingen. Het is al lastig genoeg om degene die het zelf zouden willen doen de ruimte te geven. Maar doe dat wel. Want goed voorbeeld doet goed volgen.
—
Dit is een bewerking van de toespraak die Vincent Kompier heeft gehouden op de Dag van de Ruimte op 10 november 2011 met als thema: doe het zelf in de ruimtelijke ordening
Illustratie boven: Bas van der Schot (http://basvanderschot.com/), gepubliceerd in De Volkskrant van vrijdag 2 december 2011
Vincent Kompier Urbanoloog en publicist
Vincent Kompier is urbanoloog en publicist en werkt vanuit zijn bureau textoer aan stedelijke vraagstukken
