Groene wijken zijn koeler dan versteende buurten. Hittegolven maken vooral slachtoffers onder oudere stadsbewoners. Meer groen lijkt een simpele oplossing voor dit probleem, maar is het niet.
De laatste maanden hoor ik ineens veel over het hitte-eilandeffect. Uit onderzoeken blijkt dat tijdens hittegolven dicht bebouwde steden extra opwarmen, met allerlei nare gevolgen. Doordat de temperatuur op aarde stijgt, krijgen we ook in ons gematigde klimaat steeds vaker te maken met extreme hitte. Dat leidt tot een hoger energiegebruik omdat gebouwen gekoeld moeten worden en tot sterfte onder bejaarden. Kortom een nieuw probleem dat om een oplossing roept!
Rotterdam
Verschillende gemeenten hebben recentelijk onderzoek laten doen naar het hitte-eilandeffect. In Rotterdam bleek de temperatuur in veel stadsdelen maar liefst 7 graden hoger te zijn dan in de omliggende polders. In extreem warme zomers kan die hoge temperatuur in de stad leiden tot veel gezondheidsproblemen voor vooral de oudere stedelingen. In ons landje valt het gelukkig nog wel mee met de hogere sterftecijfers als gevolg van extreme hitte . In bijvoorbeeld de VS en Frankrijk heeft men echter de nodige ervaring met sterk verhoogde sterfte onder ouderen. Tijdens de hittegolf van 2003 stierven er in Frankrijk naar verluid 14.000 mensen aan de gevolgen van de aanhoudende warmte.
In Chicago stierven in 1995 in vijf dagen tijd 739 mensen aan de gevolgen van aanhoudende warmte.
Er lijkt kortom alle reden tot zorg. Gelukkig is er een remedie tegen het hitte-eilandeffect: meer groen! Uit het – natuurlijk met bakfietsen – uitgevoerde onderzoek van Alterra in Rotterdam blijkt overduidelijk dat groene wijken minder opwarmen dan de meer stenige. Ook vanuit de lucht is via infrarood te zien dat de temperatuur in dichtbebouwde wijken met veel wegen hoger is dan in wijken met veel groen of water (klimaatonderzoek in oa Arnhem, Nijmegen en Rotterdam ). De aanbevelingen voor het tegengaan van het hitte-eilandeffect bouwen voort op deze constatering. Creëer groene en blauwe ruimten in de stad, leg daktuinen en geveltuinen aan, plant bomen. Op het eerste gezicht lijkt er weinig mis te zijn met deze aanbevelingen. Wie is er immers tegen meer groen in de stad? In veel steden zijn bestuurders en burgers al druk in de weer met het aanleggen van groene daken en gevelgroen.
Zo ook in Chicago. Deze stad heeft ervaring met hittegolven. In 1995 stierven in vijf dagen tijd 739 mensen aan de gevolgen van aanhoudende warmte. Het ging vooral om ouderen in arme wijken, die dagenlang alleen in hun huizen zonder airconditioning zaten. De Amerikaanse socioloog Eric Klinenberg schreef er in 2002 het boek Dying alone over. Het waren niet zozeer de hittegolf en de opwarming van de stad die hem aanzetten tot het schrijven van het boek, maar de opvallende verschillen in sterftecijfers tussen twee naast elkaar gelegen stadswijken. Terwijl in North Lawndale honderden ouderen stierven, was de dodental in South Lawndale veel minder hoog. Beiden stadsdelen gelden als achterstandswijken, met veel armoede en werkloosheid en sociale problemen. In beide wijken was het in juli 1995 vier dagen lang meer dan 35 graden Celsius.
Eenzaam in het groen
Klinenberg verklaart het opvallende verschil in sterfte onder ouderen door te wijzen op ruimtelijke condities. South Lawndale is een overwegend Mexicaanse wijk, relatief dichtbebouwd en met een aantal zeer levendige stadsstraten vol winkels en uitgaansgelegenheden. In North Lawndale heeft vijftig jaar gettovorming geleid tot wijdverbreide kaalslag. Hele stukken van de buurt bestaan uit braakliggende grasvelden. De middenstand is nagenoeg verdwenen en van een betekenisvolle publieke ruimte is nauwelijks sprake. Klinenberg betoogt dat het gebrek aan publieke ruimte in North Lawndale een ontwrichtend effect had op sociale verbanden: ‘The social ecology of abandonment, dispersion, and decay makes systems of social support exceedingly difficult to sustain’.
In Chicago bleek de kwaliteit van de stedelijke publieke ruimte van levensreddend belang. De overmaat aan groene open ruimte in North Lawndale dempte de temperatuur in de wijk nauwelijks en bleek een belangrijke oorzaak voor de eenzame dood van veel ouderen. In het dichtbebouwde South Lawndale, met zijn boomloze maar levendige hoofdstraten, durfden ouderen hun huizen wel te verlaten om verkoeling te zoeken in voorzieningen die beschikten over airconditioning, of simpelweg bij vrienden en familie steun te zoeken. De kwaliteit van stedelijke publieke ruimte bleek van levensreddend belang.
Voor de duidelijkheid: meer gevelgroen, straatbomen en groene daken zijn altijd goed. Aanbevelingen voor een hittebestendige stedenbouw mogen echter niet leiden tot een open groene stedenbouw die in tegenspraak is met de ruimtelijke condities voor levendige openbare ruimten. Dichtbebouwde steden met hun levendige en gevarieerde publieke ruimten zijn geen oorzaak, maar onderdeel van de oplossing voor het hitte-eilandeffect.