Voor diegene die de Engelse uitgave ‘ the Hungry City’ nog niet gelezen hadden, werd afgelopen maart de Nederlandse vertaling gelanceerd in aanwezigheid van de auteur zelf. De Engelse Architecte Carolyn Steel beschrijft hoe de relatie tussen voedsel, steden en logistieke systemen ons leven beïnvloedt. Hoeveel energie er in voedselproductie en transport omgaat, hoeveel wordt verspild en ga zo maar door. Het lijkt erop dat dit boek nog vele jaren besproken zal worden en nog lange tijd relevant zal zijn. De vervreemding van hoe ons voedsel op ons bord komt, waar het vandaan komt en welke processen daarachter zitten, sluit onze ogen voor het feit dat we als stedelijke samenlevingen steeds afhankelijker worden van een aantal ketens.
Bevoorraden
Interessant om te weten is dat de Romeinen hun voedsel al overal vandaan haalden. De aanvoer van producten was toen al enorm en kwam uit het hele Romeinse Rijk. Wat van ver kwam, werd meestal per schip vervoerd. Londen wordt in het boek specifiek uitgelicht. Beschreven staat dat er speciale veeroutes waren waarover het vee weken lang vanuit onder andere Schotland op weg was naar de veemarkten in de grote steden. In London kwam het vee aan in het noorden waar ook de vleesmarkten te vinden waren. Omdat graan en vis via de rivier kwam, waren die markten aan de Thames te vinden. In de straatnamen van de stad valt dus veel af te lezen. Variërend van de Graanmarkt, Vismarkt, Zalmhaven, Botersloot tot Veemarkt vind je in iedere oude stad de geschiedenis van de voedselbevoorrading terug. Uiteraard geldt dat ook voor veel andere straatnamen. Zo was de Lijnbaan een lange strook land waar touwen werden gemaakt voor de scheepvaart. Touw werd gemaakt van vlas of lijnvezels.
Foto: Nico Tillie
Stad en land hadden eeuwenlang een innige relatie. Het voedsel kwam zichtbaar de stad in en werd daar verhandeld. Met de intrede van de spoorwegen werd het opeens mogelijk om veel sneller voedsel de stad in te krijgen. De relatie tussen stad en land werd hiermee verstoord. De uitgestrekte landbouwgebieden in de Verenigde Staten konden worden ontsloten via het spoor. Graan was wereldhandel geworden. Toen het mogelijk werd voedsel ook langer vers te houden of te conserveren of in te vriezen kwam het werd het voedsel aan de rand van steden in loodsen distributiecentra opgeslagen van waaruit het verspreid werd. Aan het oog ontrokken werd zo de relatie die mensen met voedsel hadden langzamerhand verbroken.
Afhankelijkheid
De laatste jaren wordt er veel onderzoek gedaan naar ‘resilliant cities’. Steden die niet alleen beschermd moeten zijn tegen gevolgen van klimaatverandering zoals overstromingen, droogte en hittestress, maar ook een bepaalde veerkracht moeten hebben om snel te kunnen herstellen van dergelijke calamiteiten. Om de ‘hongerige stad’ in een breder perspectief te plaatsen kun je jezelf afvragen of veerkrachtige steden niet meer zijn dan waar men het nu over heeft. Na het lezen van dit boek, maar ook literatuur over energie en grondstoffen, is het des te meer duidelijk dat alle moderne steden aan het infuus liggen. Een veerkrachtige stad is dus niet een stad die alleen op overstromingen, droogte en hittestress kan reageren, maar ook een stad die voor tenminste een deel kan terugvallen op zijn lokale en regionale potenties wat betreft voedsel, energie en materialenvoorziening.
Een veerkrachtige stad is dus niet een stad die alleen op overstromingen, droogte en hittestress kan reageren, maar ook een stad die voor tenminste een deel kan terugvallen op zijn lokale en regionale potenties wat betreft voedsel, energie en materialenvoorziening.
Overigens beschrijft Steel ook dat er vaak maar een paar grote spelers zijn die een hele voedselketen in handen hebben. Hoe onze steden worden voorzien van voedsel is op zich zelf een topprestatie. Maar in hoeverre is dit systeem zonder falen. Ook als we daarbij de groei van de wereldbevolking in acht nemen en het feit dat honderden miljoenen hun levensstandaard zien stijgen en onder andere meer vlees gaan eten. De mens is afhankelijk van het natuurlijk systeem en het kost nu eenmaal vele malen meer energie en ruimte om een kilo vlees dan een kilo graan te produceren. Ook de diversiteit van producten die we eten staat steeds meer onder druk waren er vroeger nog een paar honderd appelrassen in Engeland, nu worden slechts een paar aangeboden omdat de meeste niet geschikt zijn voor het distributieproces. In landen als India gaan lokale boeren die eeuwenlang streekrassen hebben geteeld en dus optimaal aangepast zijn aan lokale omstandigheden over op ‘moderne’ genetisch gemodificeerde gewassen waarbij ze dan ook nog afhankelijk zijn van bepaalde pesticiden. De afhankelijkheid wordt groter, de diversiteit kleiner en de veerkrachtigheid minder. De moderne voedselindustrie verbruikt veel fossiele energie (ook door kunstmest), en heeft een enorm milieu impact.
Sitopia
In ieder geval is duidelijk dat steden deels van dat infuus af moeten. Initiatieven als regionale producten en stadlandbouw zijn een begin. Maar wat te denken van steden die op grote schaal hun voedselproductie integreren. In het boek worden de nog te bouwen eco-stad Dongtan bij Shanghai en Sitopia, een stad die haar eigen voedsel verbouwd, beschreven.
Wellicht dat onze toekomstige steden kruisingen zijn tussen iets als het Westland en Rotterdam waar voedselproductie maar ook energie in de vorm van warmte een synergetische relatie met de stad heeft. Waarin de kassen op de daken niet alleen voedsel maar ook biologische grondstoffen voor de chemische of pharmaceutische industrie produceren. Welllicht een mooie opgaven voor de volgende Eo Wijersprijsvraag. Maar voordat ik te ver afdwaal wens ik u veel leesplezier toe want dit boek is naar mijn idee echt een standaardwerk.
—
De Hongerige Stad – Hoe voedsel ons leven vormt (Nai Publishers)
Vormgeving: Riesenkind, Paperback, Geïllustreerd (zw/w), 340 pagina’s, Formaat: 17 x 24 cm. Nederlandse editie, ISBN 978-90-5662-805-5, € 19,95
Nico Tillie Landschapsarchitect en adviseur duurzaamheid
Nico Tillie is tuin- en landschapsarchitect. Hij is ook promovendus aan de TU Delft met het onderwerp 'livable fossil energy free cities'.
