Globalisering, internet, de opwarming van de aarde en de financiële crisis veranderen ons levensmodel: er ontstaat een nieuwe cultuur. Twee Nederlanders in Amerika, socioloog Michiel Schwarz en graficus Joost Elffers, benoemden het in hun manifest ‘Sustainism is the New Modernism‘, dat ze onlangs presenteerden in New York en Amsterdam.
Schwarz, momenteel werkzaam in Berkeley (Californië) en Elffers, sinds dertig jaar woonachtig in New York, kregen het idee tijdens een gezamenlijk bezoek aan het MoMa in New York. Beide hadden het gevoel dat de hedendaagse moderne kunst de kracht van zijn voorgangers mist. Wij leven immers in een ander tijdperk. Een tijdperk van netwerken en verbondenheid, van diversiteit en hergebruik waarin begrippen als efficiency en uniformiteit aan waarde ingeboet hebben en de context waar de moderne kunst uit voort is gekomen ouderwets aandoet.
Laten we even kijken naar het modernisme dat bewust of onbewust alle facetten van ons leven heeft beïnvloed. Onze huisvesting, onze voeding, onze landbouw, ons vervoer: het is allemaal gebaseerd op universele principes zoals efficiency, de natuur als grondstof en het rendement van investeringen. Massaproductie en machine-esthetiek waren kenmerken van het ‘ik-tijdperk‘, met credo’s als form follows function en less is more. Maar inmiddels zijn wij aanbeland in het ‘wij tijdperk‘. Open source en ‘cocreatie’ zijn ingeburgerde concepten. En zij komen voort uit een andere levenshouding dan het twintigste-eeuwse modernisme dat met diversiteit en complexiteit niet goed om kon gaan omdat het alles relateerde aan techniek en massaproductie. Getuige de klassieke uitspraak van Henry Ford; “Je kunt elke kleur krijgen zolang het maar zwart is.”
Internetbestellingen doen bij je regionale boerenmarkt vormt geen contradictie, lokaal is niet meer provinciaal.
Nu er samenhang begint te ontstaan tussen het internet, de globalisering en uit het milieubewustzijn voortgekomen ontwikkelingen, is het moment gekomen om er een naam aan te geven, vonden Elffers en Schwarz. Elffers: “Verschillende mensen zeiden tegen ons “Sustainisme? Ik bedenk iets beters, maar zij kwamen niet terug met een alternatief.” Zo is het etiket dat het woord sustainable in zich draagt blijven bestaan, waarbij het meer omvat dan ecologie; het is in essentie een cultureel fenomeen. En die cultuur maken wij mensen met elkaar, om Schwarz te citeren: “Culture does not rain down on us.”
Trefoil knot
Hoe ziet het manifest eruit? Het is een grafisch genot; Elffers ontwierp een prachtig boek waarin kleurrijke logo’s afgewisseld worden met tekst en uitleg voor duurzame begrippen en principes als windkracht en recycling, maar ook voor biologische eieren. De ’trefoil knot’ (het driedimensionale klaverblad) is de basis van het symbool voor sustainisme zelf en wordt met veel variaties op het thema gepresenteerd. Daarin worden de oude oerkrachten aarde, lucht en water gesymboliseerd in een cyclische samenhang. Maar het was volgens Elffers meer de van nature sterke driehoeksvorm dan de cirkel die hem inspireerde tot de afbeeldingen, en het driedimensionale assenstelsel. Ook de grote wereldreligies zijn gevat in ‘sustainistische’ symbolen. Naast bewerkingen van het kruis, de Boeddha, de halve maan en de davidster wordt uitgelegd hoe verschillende religies in essentie duurzaamheid propageren. Maar ook een symbool voor de CO2 footprint van producten ontbreekt niet in het verhaal.
Hoewel we in feite leven in een pluriforme wereld waar cradle to cradle, duurzaamheid bestaat naast creationisme is het een bruikbare begripsomschrijving. Het definieert een cultureel perspectief dat een aantal onmiskenbare ontwikkelingen van nu met elkaar in verband brengt. Het is ook houdbaarder dan het postmodernisme, dat vooral een ontkenning van het modernisme was met een beperkte levensduur. Sustainisme is juist in veel opzichten een vervolgstap op wat eerder geweest is.
Tegenstellingen als ecologie en technologie zijn er niet meer, high tech en low tech vullen elkaar nu aan: Internetbestellingen doen bij je regionale boerenmarkt vormt geen contradictie, lokaal is niet meer provinciaal. De creatieve klasse, zo vertelt Schwarz, kan dit begrip nu in gaan vullen: designers, architecten, planologen, wetenschappers, ingenieurs, docenten en kunstenaars krijgen hiermee een houvast aangereikt dat helpt om creatieve oplossingen te vinden voor complexe milieuproblemen en andere uitdagingen van deze tijd.
Het "local" symbool, een open citadel, staat voor lokale kwaliteiten en lokale produktie.
Slow
Wat moeten we ons voorstellen bij dit nieuwe tijdperk? Kijk naar de milieubeweging die bijvoorbeeld is veranderd. Zij vergroot met positieve toekomstbeelden in plaats van doemscenario’s haar aantrekkingskracht, en is niet meer de moralistische instantie die steeds hamerde op de nadelen van het moderne productiemechanisme. Ze wijst in plaats daarvan naar een schone toekomst die wij met zijn allen kunnen realiseren. Neem andere ontwikkelingen als de slow food beweging, of slow money dat meer gericht is op de lange termijn dan op winst, meer op effectiviteit dan op efficiency en dat doordrongen is van de verbondenheid van alles en iedereen. Niet ‘more is less’, maar ‘doe meer met minder‘. Dat wordt mogelijk in een open samenleving waarin iedereen tegelijk zowel lokaal als globaal kan leven, zittend in de plaatselijke pub en tegelijkertijd online zijn op het wereldwijde facebook. Ook derdewereldlanden, waar een groot percentage van de bevolking inmiddels internet of mobiele telefoon heeft, zijn daarbij in principe niet uitgesloten. En de natuur wordt in dit nieuwe tijdperk weer gezien als source, bron en inspiratiebron, en niet meer slechts als resource.
Voor onze ruimtelijke omgeving komt het neer op meer verbondenheid, dankzij, en niet ondanks de techniek. Waar de opkomst van de televisie de mensen misschien asocialer heeft gemaakt wat het buurtleven niet ten goede is gekomen, opent het internet juist lokale mogelijkheden: op marktplaats vind ik binnen tien minuten op loopafstand wat ik zoek, dat versterkt de buurt en houdt me weg bij het grote winkelcentrum aan de rand van de stad. Nu al kennen we websites waar je onder andere kapotte lantarenpalen in je wijk kan opgeven. En dat is nog maar het begin van een ontwikkeling in het sustainistische tijdperk.
—
Beeld boven: Het symbool voor het sustainisme is de ’trefoil’, het driedimensioneel klaverblad. Het symboliseert de levenscyclus en een wereld waar alles onderling is verbonden.
—
Alle afbeeldingen zijn van Michiel Schwarz & Joost Elffers en afkomstig uit het boek: Michiel Schwarz & Joost Elffers, 2010. Sustainism Is the New Modernism: A Cultural Manifesto for the Sustainist Era (D.A.P. Distributed Art Publishers, New York).
Florian Eckardt Architect
Florian Eckardt heeft samen met Elizabeth Nurre een architectenburo in Amsterdam gespecialiseerd in particuliere woningbouw.
