Het kabinet Rutte is een ruime maand aan de slag. Het ministerie van VROM is opgeheven, daarvoor in de plaats is het ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M) gekomen. De M van milieu is dus nog goed terechtgekomen. De V van Volkshuisvesting is opgelost in de term Wonen en is samen met Wijken en Integratie, ingetrokken bij het departement van Binnenlandse Zaken. Maar hoe het gaat met RO van Ruimtelijke Ordening? In het regeerakkoord staat dat het kabinet komt met voorstellen de ruimtelijke ordening meer over te laten aan provincies en gemeenten. Ik ben benieuwd naar de voorstellen en denk in de tussentijd graag met het kabinet mee.
Even terug naar de essentie: ruimtelijke ordening, waar gaat dat eigenlijk over? Laten we eens even al onze voorkennis overboord gooien en de Van Dale erbij pakken. Wat zegt die hierover? ‘Or·de·ning de; v – regelmatige schikking, regeling: ruimtelijk ~ beleid van de overheid ten aanzien van planologische vraagstukken’. Oké, maar planologische vraagstukken, dat is ook weer zo’n term. Even verder zoeken. ‘Pla·no·lo·gisch bn, bw de planologie betreffend. Pla·no·lo·gie de; v leer van de ruimtelijke ordening, van de inrichting van het land’. Ah, het gaat dus om het overheidsbeleid voor de inrichting van ons land. Sinds de Tweede Wereldoorlog werd dat beleid door het Rijk altijd netjes vervat in de Nota Ruimtelijke Ordening. Maar sinds een paar maanden hebben we dus helemaal geen ministerie meer dat gaat over dat beleid en wil het kabinet af van de verantwoordelijkheid voor het beleid voor de inrichting van ons land.
Nota Ruimte: Kaart Stedelijke Netwerken (bron: notaruimteonline.vrom.nl)
Je zou kunnen betogen dat het vaststellen van de Nota Ruimte in 2006 (de ordening is in de naamgeving van deze nota al gesneuveld), al de opmaat was naar de afschaffing van het ministerie van VROM. Het motto van deze nota was immers: ‘decentraal wat kan, centraal wat moet’. Provincies en gemeenten hebben sindsdien meer te zeggen over hun eigen achtertuin, afgezien van een aantal zaken waar de Rijksoverheid zich over blijft ontfermen. Zo richt zij zich op de Ecologische Hoofdstructuur en nationale landschapsparken, het hoofdwegennet, de mainports Schiphol en de haven van Rotterdam, de greenports; regio’s met veel bollen-, bloemen- en bomenteelt en glastuinbouw, en op zes stedelijke netwerken: Randstad Holland, Brabantstad, Zuid-Limburg, Twente, Arnhem-Nijmegen en Groningen-Assen.
De meeste van deze dossiers zullen soepel onder een nieuwe vlag worden opgepakt. Zo zullen de Ecologische Hoofdstructuur, de nationale landschapsparken, hoofdwegen en mainports nu vast worden opgepakt door het nieuwe ministerie voor Infrastructuur en Milieu en zullen de greenports wel worden opgepakt door het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). Alleen, wat gebeurt er met de zes stedelijke netwerken?
De Nota Ruimte kent prioriteit toe aan deze nationale stedelijke netwerken en de daarbinnen gelegen economische kerngebieden ter versterking van de kracht van steden en de internationale economische concurrentiepositie. Naast een (stads)regionale benadering van deze netwerken, is een benadering op het ‘hogere schaalniveau van de nationale stedelijke netwerken’ onontbeerlijk. Samen sta je immers sterk, aldus de nota. Die gedachte is politiek gezien misschien wel een beetje gedateerd. Was het motto van het laatste kabinet van Balkenende nog ‘samen werken, samen leven’, het motto van het nieuwe kabinet, ‘vrijheid en verantwoordelijkheid’ heeft toch iets meer weg van een ieder-voor-zich-mentaliteit.
Impressie Amsterdam Region 2040 (bron: Lay-out #12, Ontwerpen aan de regionale opgave: De Amsterdam Region, Stimuleringsfonds voor Architectuur i.s.m. Inbo, oktober 2010)
Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft het nieuwe kabinet afgelopen juni nog beleidsadvies meegegeven als het gaat om de stedelijke ontwikkeling. De toekomst van de stad ligt in de regio, zeggen zij. Aanbevelingen zijn: het benutten van de kwaliteit van een plek, aandacht besteden aan een goed ruimtelijk ontwerp van niet alleen functies, maar juist van de openbare ruimte, grenzen en verbindingen tussen verschillende milieus, en afstemmen van verschillende (her)ontwikkelingen in de stedelijke regio om te voorkomen dat ze elkaar in de weg gaan zitten. Volgens het planbureau moet ruimtelijke afstemming daartoe op een hoger bestuurlijk niveau plaatsvinden dan dat van de stad, namelijk op het niveau van de stedelijke regio en zelfs van het Rijk.
Op zich lijkt mij het opheffen van het ministerie van VROM en het zoveel mogelijk decentraal organiseren van ruimtelijke ordening geen slechte daad, maar hoe moet het nou met dat beleid voor stedelijke ontwikkeling? Het kabinet wil ruimtelijke ordening afwentelen op provincie en gemeente terwijl het Planbureau voor de Leefomgeving in stedelijke ontwikkeling juist een sterke rol ziet weggelegd voor de stedelijke regio en het Rijk. Wat is nu wijsheid?
Zorg dat stedelijke netwerken als geheel binnen één provincie vallen en laat die provincie de regie voor stedelijke ontwikkeling op zich nemen.
Ik grijp de wens van het kabinet om provinciaal bestuur in de Randstad op te waarderen aan voor de volgende oplossing: zorg dat stedelijke netwerken zoals die in de Nota Ruimte zijn geformuleerd, elk als geheel binnen één provincie vallen en laat die provincie de regie voor stedelijke ontwikkeling op zich nemen. Op dit niveau wordt de grofmazige inrichting van de ruimte bepaald, op het niveau van de gemeente wordt deze inrichting verder verfijnd. Op nationaal niveau moet echter ook afstemming tussen de stedelijke netwerken plaats vinden. Deze afstemming zal met name gaan over het versterken van de concurrentiepositie van de stedelijke netwerken op zich en het geheel van stedelijke netwerken in Nederland en is daarmee vooral economisch van aard. Mijn advies, leg deze taak dan ook neer bij het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Ik ben benieuwd naar de voorstellen van het kabinet, maar ook zeker naar reacties van andere geïnteresseerden in dit onderwerp!
—
Foto boven: Deel kaart Eutropolitan, concept van Maurer United Architects; het stedelijk netwerk van de Maas-Rijn regio gevisualiseerd aan de hand van de metrokaart van Londen, voor de gehele afbeelding: www.ambitiekaart.eu (bron: Maurer United Architects, www.maurerunited.com)