Social design is hot. Vorig jaar werd het Social Design Manifest gepubliceerd en vakgenoten discussiëren steeds vaker over het begrip. Is het oude wijn in nieuwe zakken of een bruikbare definitie? En wat bereik je ermee? RUIMTEVOLK vroeg het Marina van den Bergen, curator bij NAiM/ Bureau Europa en auteur van Hinder en ontklontering, een boek over Frank van Klingeren, spraakmakend voorvechter van social design.
Wat is social design? Een rondje onder architecten en stedenbouwkundigen levert de volgende definities op: de impact om je omgeving te veranderen, aandacht voor hoe sociale ruimten zich moeten gedragen, ecologisch en duurzaam design, design dat zorgt voor sociale interactie. Marina van den Bergen: “Social design is een containerbegrip. Voor mij houdt het in dat ontwerpers zich bewust zijn voor wie ze ontwerpen en waarom. Social design omvat zowel sociale duurzaamheid als duurzaamheid in materialen.” De voorvechter van het concept Frank van Klingeren zag zichzelf niet als architect maar als een sociaal ingenieur. Van den Bergen: “Hij ontwierp gebouwen die verschillende functies toelieten. Het liefst functies die naast elkaar konden bestaan zonder dat een fysieke scheiding nodig was.”
De Meerpaal in Dronten is hiervan een voorbeeld. Het werd in 1967 geopend en moest een openbaar ‘dorpsplein’ worden: een plek waar bewoners elkaar zouden kunnen ontmoeten. Het gebouw is inmiddels van de sloop gered en aangepast aan de eisen van deze tijd. Van den Bergen: “Het is de samenbindende ruimte gebleven die Van Klingeren voor ogen had: een overdekte markthal met bioscoop, muziekschool en grandcafé. De Meerpaal draait nog steeds om sociale interactie; dit jaar werd het Suikerfeest er gehouden en tijdens het WK Voetbal zijn er grote tv-schermen neergezet.”
Als architect versta je je vak. Ontwerpers moeten luisteren naar wat gebruikers willen. Maar wel zonder de oren helemaal naar gebruikers te laten hangen.
Collectief
Social design betekent dat je goed nadenkt over hoe je wilt dat iets functioneert, nu en in de toekomst, vindt Van den Bergen. “Menselijke maat, en levenskwaliteit zijn hierbij heel belangrijk. Maar als architect hoef je echt niet eerst weken of maandenlang in een renovatiewijk te gaan wonen om te weten hoe je een wijk moet veranderen”, aldus Van den Bergen. “Als architect versta je je vak. De wijk bezoeken en bewoners spreken is genoeg. Ontwerpers moeten luisteren naar wat gebruikers willen. Maar wel zonder de oren helemaal naar gebruikers te laten hangen. Social design betekent geen volledige co-creatie. Je eerste zorg is niet de individuele bewoner, maar het collectief en de langere termijn.”
Ruhr Still-Leben A40. Op 18 juli toverden de Duitsers de drukke snelweg tussen Duisburg en Dortmund voor één dag om in een kilometerslange lunchtafel (Foto: Beate S., Ruhr2010)
Volgens Van den Bergen is het belangrijk om het evenwicht te vinden tussen wat bewoners willen en wat wenselijk is in de toekomst. “Een flexibel ontwerpproces is daarbij cruciaal. Een Vinexwijk verlevendigt na verloop van tijd bijvoorbeeld doordat mensen in hun drive-inn woning een kapsalon of atelier beginnen. Hou hier rekening mee bij het ontwerp van bepaalde woningen. Van Klingeren had dit al in de jaren zestig begrepen. Een gebouw is niet af als het opgeleverd wordt. De oplevering is juist het begin van een leven van permanente verandering onder invloed van het gebruik en de gebruikers.”
Tot slot benadrukt Van den Bergen dat social design niet altijd een stenen oplossing hoeft te betekenen. “Goede voorbeelden van social design zijn ook
Ruhr Still-Leben A40 en het Rotterdamse ‘Opzoomeren‘; initiatieven waarbij bewoners zelf actief participeren.” In Rotterdam zijn inmiddels meer dan tweeduizend straten die Opzoomeren. Bewoners verbeteren zelf de leefbaarheid in hun stad door straatfeesten, betere verlichting, opfleuracties en meer contact.
Ze wijst en passant nog even op afgelopen 18 juli toen in Duitsland een drukke snelweg tussen Duisburg en Dortmund voor één dag werd omgetoverd in een kilometerslange lunchtafel (zie foto boven). Meer dan drie miljoen mensen picknickten mee: trots op het evenement en verbonden met elkaar. Van den Bergen: “Met social design breng je mensen in beweging.”
—
Foto boven artikel: De Meerpaal anno nu, ontwerp van Frank van Klingeren (Foto: gemeente Dronten)
Linda Peeters Journalist
Linda Peeters is oprichter van Citiwriters. Zij schrijft in opdracht of op eigen initiatief over stedelijke ontwikkeling, vastgoed, architectuur en stadscultuur.
