De themawijk is in. ‘Ontwikkelaars willen met een bouwstijl mensen met een middeninkomen aantrekken. Vinex is niet hip. Een thema wel. Dat drukt status uit. ‘De Duitse architect en socioloog Sabine Meier (41) schrijft een proefschrift aan de Universiteit van Amsterdam over thematisering van architectuur.
In Helmond Brandevoort staan beminnelijke huisjes van verschillende grootte naast elkaar. Door de bankjes voor de deur en boerderijachtige daken lijkt dit een straat uit een middeleeuwse vestigingsstad. Maar de bomen zijn vers geplant en het cement is nauwelijks droog. Achter de pittoreske gevels schuilen woningen die van alle moderne deugden zijn voorzien.
‘Sinds de jaren negentig geeft men wijken al thema’s. Water, bos en historie waren erg populair. Maar je zag het niet echt in het uiterlijk van gebouwen terug, het was vooral marketing. De laatste twintig jaar is dat veranderd. Ik heb wijken onderzocht waarbij de thema’s meteen te herkennen zijn.’ Twee wijken die Meier onderzocht zijn Helmond Brandevoort en Le Medi in Rotterdam Delfshaven. In Helmond is het thema ‘historische Brabantse vestigingsstad’ en in Rotterdam ‘iets tussen mediterraan en Arabisch’.
Controle en voorspelbaarheid
Meier interviewde 65 inwoners en 30 plannenmakers. Uit haar onderzoek blijkt dat mensen in een themawijk hechten aan controle en voorspelbaarheid. ‘Bij Le Medi heb ik mensen gevraagd naar hun verwachtingen op het moment dat ze gingen kopen. Ze zeiden te verwachten dat het thema bepaalde mensen aantrekt. Dat ze komen te wonen met een slag mensen die, net zoals zij, creatief zijn en waarde hechten aan dezelfde dingen. En dat architectuurstijl dat kan voorspellen.’
De Duitse legt uit dat multiculturaliteit erg belangrijk is voor de bewoners van Le Medi. ‘70% van de bewoners is van allochtone komaf, dat zijn allemaal hoogopgeleide mensen van de tweede of derde generatie. Het opvallende is dat juist zij zeggen dat het thema niet het belangrijkste is. Comfort en veiligheid vinden ze belangrijker. Het zijn de autochtonen die zo’n Arabische stijl leuk en authentiek vinden. De andere bewoners zochten gewoon een comfortabele woning dichtbij familie en vrienden. En ze willen een veilige wijk voor de kinderen,’ aldus Meier. Le Medi is de oplossing, er zijn poorten die ’s nachts dicht gaan. ‘Hierdoor zijn de architecten er in geslaagd een veilige oase binnen een slechte buurt te creëren. Het is ook sociaalmaatschappelijk interessant, blijkbaar is dit de manier om hoog opgeleide allochtonen in je wijk te houden.’
Helmond Brandevoort (bron: Wikipedia / Maurits Vink)
Eigenlijk gewoon Vinex
In Helmond is de situatie anders, legt Meier uit. ‘Daar wonen weinig allochtonen. Maar net als veel wijken in Rotterdam heeft ook Helmond een slecht imago. Mensen uit Eindhoven willen niet die arbeidersstad wonen. De themawijk Brandevoort is daarom gepresenteerd als een nieuw Brabants dorp. Als een eilandje binnen de gemeente. De ontwerpers hebben voor een historische stijl gekozen, want nostalgie trekt mensen. En dat heeft zo uitgepakt. De mensen die daar wonen vinden de stijl uitdrukking van hun status. Terwijl het eigenlijk gewoon een vinexwijk is, maar dan symbolisch aangepast voor de middenklasse.’ Meier lacht. ‘Mensen vinden het geen vinex omdat de huizen dichter bij elkaar staan, zoals in oude vestgingsteden.’
Maar bij hoge verwachting hoort ook teleurstelling. ‘In Helmond is de sociale controle enorm. Mensen die ik interviewde vertelden me dat ze hun hekjes en kozijnen mooi moesten houden, omdat de buren dat wilden. Ook de gemeente gaf een brochure uit waarin zij adviseerden welke veranderingen aan de huizen ‘goed’ en ‘fout’ waren. Sommige bewoners waren daar echt gefrustreerd over. ‘Ik woon niet op een camping!’, zei iemand tegen me. Sommige hadden zo’n last van het gebrek aan privacy dat ze besloten te verhuizen.’
Moeten we dit willen
‘Ik weet niet of we thematisering van architectuur moeten willen. We hebben al een zodanige segregatie in de samenleving tussen midden- en lage inkomens, is het nodig dat we deze ook nog eens zichtbaar maken in de architectuur? Met een thema zet je een project binnen een wijk af tegen de rest van de wijk. Het is een trend in opkomst dat de mensen met middeninkomens zich steeds meer proberen af te sluiten van de rest. Ze trekken zich achter een hek terug. Ik twijfel of dit goed is voor een stad en zijn openbaarheid.’
___
Foto boven: Brandevoort Helmond (foto: Sabine Meier)