Op RUIMTEVOLK deed Venhoop onlangs een oproep voor betaalbare bouwmethodes voor woningen nu de bouwsector in crisis is. Het antwoord moet misschien wel worden gezocht/gevonden in strobouw! Deze duurzame, goedkope en comfortabele bouwwijze wordt in de VS al meer dan honderd jaar toegepast. Ook in Nederland staan een aantal woningen van stro,er is zelfs een strobouw -vereniging. Maar waarom loopt het dan nog geen storm? Een paar kritische vragen aan drie strobouwfanaten.
Deel 1: Michel Post, architect en secretaris Strobouw Nederland:
Zoals veel andere bouwelementen zijn strobalen rechthoekig, waarom zijn strogebouwen dat meestal niet? Ik zie schuine daken, zeshoekige en ronde plattegronden, komt dat voort uit de materiaaleigenschappen, of uit antroposofische overwegingen?
“Geen van beide. Mensen die kiezen voor stro als bouw of isolatiemateriaal staan dichter bij zichzelf en hebben meer contact met de natuur, dan de meeste traditionele aannemers of projectontwikkelaars, die alleen maar denken aan zo economisch mogelijk bouwen. Verder zijn mensen die met stro bouwen vaak zelfbouwers. Daardoor zijn ze meer betrokken bij het uiteindelijke gebouw en dus ook bij de vormgeving ervan. Het materiaal stro kan op zichzelf, net als ieder ander materiaal, gebruikt worden voor zowel rechte als ‘kromme’ gebouwen.
Is het moeilijk om met stro te ontwerpen? Kun je er een verfijnd ontwerp mee maken of blijft het een soort ‘duplo’ in plaats van lego?
“Ontwerpen met stro is relatief eenvoudig omdat er maar een paar vuistregels zijn. Er zijn een aantal varianten mogelijk en dat bepaalt de mogelijkheden van het ontwerp. Je kunt dus ‘duplo’ bouwen, maar ook erg verfijnd. Houd wel rekening met het feit dat stro een organisch bouwmateriaal is en daardoor geen standaardafmeting heeft. Wel kan tijdens de bouw veel tijd gewonnen worden door in de ontwerpfase rekening te houden met een van te voren vastgestelde strobaalmaat.”
Op het platteland kan ik me een strobouw-woning voorstellen, maar in de binnenstad ? Bestaan daar al voorbeelden van?
“De enige voorbeelden in de stad zijn de woonhuizen van Menny Pastoor, Dave Lambrechts en Rene Dalmeijer op IJburg. Verder zijn er nog een aantal kleinere gebouwen in Den Haag in de vorm van bijgebouwen of aanbouwen. Stro wordt met name gebruikt door particuliere opdrachtgevers en de mogelijkheden binnen een stad zijn voor dit type opdrachtgever beperkt.
Ken je het sprookje van de drie biggetjes en hun strooien, houten en stenen huisjes? Alleen het stenen huisje bleek uiteindelijk bestand tegen de boze wolf. Zit die angst voor instorting er diep in bij de Nederlanders, dat vooroordeel ten aanzien van alles wat niet van steen is? Bij strobouw denk je eerder aan iets tijdelijks, of agrarisch…
“De manier waarop tegen bouwen wordt aangekeken kent een lange traditie van steen en mensen zijn van nature huiverig voor veranderingen, hoe positief die ook zijn. Ik denk dat het meer iets te maken heeft met het referentiekader van de meeste mensen en de relatieve onbekendheid van het materiaal als bouw en isolatiemateriaal. Het is een fabeltje dat stro als bouwmateriaal extra dikke muren geeft en daarmee minder woonoppervlak. Een stromuur is 35 cm dik en heeft afhankelijk van de afwerking een totale dikte van circa 42 cm. Een traditionele steensmuur is bijna even dik, maar de stromuur isoleert meer dan twee keer zo goed. Strobouw Nederland probeert verandering te brengen in dat onjuiste beeld van stro als slecht isolatiemateriaal.”
Deel 2: Rene Dalmeijer, aannemer en hartstochtelijk strobouwer:
Duurzaam zal stro als bouwmateriaal zeker zijn, maar is het ook een beetje houdbaar? Mijn eerste associatie met ‘strobouw’ is toch iets van tijdelijke aard, niet bepaald het materiaal waar ik mijn permanente huis van ga bouwen?
“Dat hangt van je definitie af van duurzaam. Stroleem is wereldwijd waarschijnlijk het meest toegepaste bouwmateriaal. Net over de grens in Duitsland staan duizenden strolemen bouwwerken die na honderden jaren nog steeds goed functioneren. Helaas zijn veel van deze bouwwerken ernstig schade toegebracht door ze vanaf de jaren zestig te bekleden met ‘duurzame cementpleisters’. De oudste strolemen bouwwerken zijn meer dan 5000 jaar oud. De oudste strobalen bouwwerken, van iets meer dan 110 jaar oud, staan in Nebraska en die functioneren nog steeds goed. Daarvoor bestonden er geen strobaalpersen.”
Waar moet je op letten bij het bouwen, wat is de grootste uitdaging van dit bouwmateriaal?
“Dat je de balen voor verwerking in een wand droog houdt, nat geregende balen zijn ongeschikt voor gebruik. Dat doe je door eerst het dak af te maken voordat je begint met balen stapelen.”
Gebruik je gewone strobalen zoals die bij de boer vandaan komen of bestaan er speciale ‘bouwbalen‘?
De agrarische sector stelt dezelfde eisen aan strobalen als bouwers doen, ze moeten droog en redelijk stevig zijn om ze goed te kunnen vervoeren en stapelen. Als je iets extra’s wilt dan kun je altijd vragen om ze wat steviger te persen, om ze nog beter stapelbaar te maken.”
Ik begreep dat je een strowand als dragende muur kunt gebruiken, of als invulling van een houten constructie. Zijn er in Nederland constructeurs die een dragende strowand kunnen berekenen, of blijft het hier in de praktijk altijd een invulmateriaal?
“Helaas zijn er ondanks de beschikbare gegevens en literatuur nog geen constructeurs die het aandurven. De ervaringen in het buitenland met name in Engeland bewijzen dat dit onterecht is.”
Strobouw zou heel goedkoop moeten kunnen zijn zoals voorbeelden uit Frankrijk laten zien, maar wat is de realiteit als je aan de Nederlands bouwvoorschriften moet voldoen?
De eisen in Frankrijk zijn niet wezenlijk anders dan hier. Strobouw kan heel goedkoop zijn als je veel zelf doet, er zijn heel geslaagde voorbeelden ook in Nederland.”
Loop je niet het risico van brand, zowel tijdens de bouw als daarna? Zijn de Nederlandse voorschriften ten aanzien van brand en geluidsisolatie te halen met dit soort huizen? Slaap je wel rustig in een strooien huis?
“Dit is de meest voorkomende vraag. Een bepleisterde strobalen wand levert een van de best denkbaar presterende brandwerende constructies op. Internationaal zijn talloze erkende brandtests uitgevoerd, die de uitstekende brandwerendheid bevestigen. Datzelfde geldt voor geluid. De eerste formele geluidisolatie test is toevallig in Nederland uitgevoerd met een prima uitkomst van omstreeks 55 dBA. Strobalenwanden lenen zich door hun specifieke akoestische eigenschappen ook zeer goed voor toepassingen in geluidstudio’s.”
Deel 3: duurzaam projectontwikkelaar Dave Lambrechts, bioloog, oud Greenpeace medewerker, Tuvalu Strobouw
Zie jij een principieel verschil tussen organische en anorganische bouwmaterialen, behalve dat het wat minder regelmatig is van opbouw?
“Er zijn tal van verschillen. Zo is een strobouwwand velen malen lichter dan eentje van steen of beton. Scheelt weer in de aan en afvoer (kg’s) van materiaal. Daarnaast is de strobouwwand ‘damp open‘. Nu zijn er twee kampen als het gaat over damp en vocht. Open en dicht. Gemeenschappelijk hebben beide dat ze een oplossing zoeken voor ‘leefvocht’ zoals douchen, koken, natte jassen maar ook lichamelijk vocht dat mensen zelf produceren. Verschillend zijn de oplossingen. Met strobouw kies je voor natuurlijke processen in tegenstelling tot technische ventilatie oplossingen.”
Is dat niet een broedplaats voor van alles en nog wat, zo’n strowand? Muizen, insecten, hoe krijg je – en hou je – ze eruit? Word je ’s nachts niet wakker van het geknaag?
“De strootjes zelf zijn niet interessant voor ongedierte omdat er zeer weinig tot geen voedingstoffen in de grassteeltjes zitten. Het is door de evolutie een ‘vraat resistent steeltje‘ geworden. Verder moet je net als in ieder huis goede details bedenken zodat beesten er niet bij kunnen. Stro sluit je op in een pakket van leem. Hierdoor wordt de toegang tot het stro onmogelijk. Maar het kan zijn dat bij aanlevering van de onafgewerkte wand een muizenfamilie is meegekomen. Deze verdwijnt dan vanzelf als je de leemlagen aanbrengt.”
Gaat het niet muf ruiken, zeker na een tijd? Trekt het weer er niet in?
“Houd het droog! Dat is wat belangrijk is. Natte stro gaat uiteindelijk rotten. Dus houd het droog.”
Wat is nou de beste bouwfysische eigenschap van een strowand?
“Ik houd er niet van om de ene eigenschap boven de andere plaatsen. Dat doet het materiaal zelf tekort en de filosofie dat bouwmaterialen meerdere functies tegelijkertijd moeten vervullen. In het geval van stro zijn de thermische isolatie, de recyclebaarheid, de geluidsisolatie, de lage CO2 uitstoot bij productie, en het niet giftig zijn, allemaal eigenschappen die meetellen.”
Ik zou denken dat het materiaal onuitputtelijk is, klopt dat ook? We kennen strobouw nu als incidenteel voorkomend, maar hoe zit het als de strowoningbouw op gang gaat komen?
“Stro is inderdaad onuitputtelijk net als hout en alle andere materialen die groeien en bloeien. Vaststaat dat olie, gas en kolen (fossiele brandstoffen) in enorme hoeveelheden op de aarde voorkomen. Allemaal afkomstig van organische bronnen. De vraag is of het onuitputtelijk is en industrieel op te schalen zodat er grote bouwprojecten mee kunnen worden gedaan. Ik denk dat het louter een kwestie van logistiek en geduld is. Er worden veel strobalen geproduceerd als bijproduct van de graanoogst. Vaak worden deze in de stal en of op het land gecomposteerd of verbrand. Het is goed mogelijk om strobalen naar de fabrieken of de bouwplaats te transporteren. Tja en als het op is, is het op. Maar het goede nieuws is dat er dan volgend jaar weer een oogst is en dat jaar erna, enzovoort.”
Wat zijn de vooruitzichten van strobouw in bijvoorbeeld Nederland?
“Ik zie een overgang naar ecologische bouw om de simpele reden dat het makkelijker te verwerken is door de bouwer. Ik voorzie dat nieuwe wijken volledig ecologisch worden gebouwd. Het is op meerdere vlakken een win-win situatie. De eerste projecten liggen al op de tekentafel.”
Waarom zal de gemiddelde inwoner van Nederland een huis van stro willen?
“Het is economischer zowel bij de bouw als in het gebruik. Zeker voor de grotere bouwwerken zijn financieel flink wat voordelen te behalen tijdens de exploitatie en gebruiksfase. Een stro woning heeft vele extra’s voor de zelfde prijs, en dat heeft de klant ook door. Een strobalen huis is goedkoper vanwege de lage energie lasten, de stookkosten van een landhuis met stro zijn slechts 10 tot 25 procent van wat normaal het gebruik is. Daarnaast heeft het een beter binnenklimaat. Niet alleen zijn de vochtpieken lager vanwege de leem maar ook de akoestiek is beter, het galmt minder. Het past ook beter bij de leefstijl van mensen die steeds vaker bewuster en duurzamer willen leven. Een huis van stro kan klein zijn maar net zoveel status hebben als een landhuis.”