Nederland zou zuchten onder een enorme regeldruk, is een veelgehoorde klacht. Naast ergernis zou regeldruk ook innovatie in de weg staan. Voorstellen om te snijden in regelgeving resulteren daarom in terugkerend gejuich. Oud-minister Kramer zag wel wat in regelvrije zones, en verzocht de Denktank Prospect om een concrete uitwerking te maken.
Waar regels weg worden genomen, bloeit creativiteit op. De regelvrije zone roept als concept echter ook vragen op. Wat zijn regelvrije zones eigenlijk, en hoe organiseer je ze?
Op initiatief van Denktank Prospect bogen wij ons over deze vragen. Een veelgehoorde theorie is dat afwezigheid van regels leidt tot een veel gezondere verhouding in onderlinge verantwoordelijkheid. Dat leidt op zijn beurt weer tot meer vertrouwen in het individu ten opzichte van zijn omgeving. Gevolg: er zou meer creativiteit loskomen. Er zijn meerdere voorbeelden bekend van regelvrije zones, zoals kraakpanden, die leiden tot interessante informele economieën.
Mindmap regelvrije zones
In de praktijk blijkt experimenteren met het afschaffen van regels echter lastig. Er is veel angst dat regelloosheid tot ongewenste situaties leidt. Een goed voorbeeld is de bouwwereld, waarbinnen al regelmatig experimenten worden gedaan rondom het verminderen van het aantal regels.
“Het is ingewikkeld hoor, dat bouwen zonder regels” zei VVD’er Erwin van Duin van het dagelijks bestuur van de Rotterdamse deelgemeente Alexander in 2005. Hij deed deze uitspraak naar aanleiding van een experiment om woningen zonder welstandsregels te laten bouwen. ”Je kan wel heel makkelijk gaan roepen dat er zo weinig mogelijk regels moeten zijn, maar de praktijk is weerbarstig”. Van Duin droomt er wel eens van dat mensen proberen geschillen gewoon zelf in goed overleg op te lossen. Toch geeft hij blijk van een klein vertrouwen in het zelfregulerende vermogen van de Rotterdammer: ”dat moet je heel goed begeleiden. En regels opstellen over hoe dat moet.Hele goeie regels.”
Ook de Crisis- en Herstel wet laat maar weer eens zien dat een regelvrij land nog ver weg is. De Crisis- en herstelwet is gericht op de procedurele versnelling van ruimtelijke projecten. Het duurde ruim een jaar voordat de wet er was, en nadat de nodige drempels waren overwonnen bleek de wet ironisch genoeg zo ingewikkeld dat de behandeling ervan in de Tweede en Eerste Kamer extra vertraging op liep. En om nu te zeggen dat de Crisis- en Herstelwet regels heeft weggenomen… Het is meer een regel die regels stelt over bestaande regels. Het geeft maar weer eens aan hoe lastig het is om te snijden in het woud van regels.
Het totaal opheffen van regels is daarom een illusie. Het zou leiden tot chaos, en dus tot een extra stimulans voor meer regels. Geen goed idee dus. Toch willen wij voorstellen om meer durf te tonen. Walter Vroom schrijft in zijn column in het Tijdschrift voor Volkshuisvesting dat het hem ”leerzaam lijkt om weer eens te zien welke regels waarde hebben, en welke creativiteit naar boven komt wanneer bepaalde regels niet bestaan.”
Om dat te onderzoeken is ons voorstel om proeftuinen in het leven te roepen waarbinnen tijdelijk minder of geen regels bestaan. Door te kiezen voor een vooraf vastgelegde periode waarin minder regels gelden, stimuleer je creativiteit, én ondervang je de angst dat het afschaffen van regels ongewenste gevolgen voor de lange termijn heeft. In een regelvrije zone is het mogelijk om een idee tot realiteit te scheppen zonder vast te lopen op belemmeringen als welstand, het Bouwbesluit, fiscale blokkades, belangengroepen en milieuwetgeving. Binnen vier jaar moeten goede ideeën in staat zijn om tot bloei te kunnen komen. Na vier jaar vindt vervolgens de sociale, juridische en fiscale afrekening plaats. De bedenker heeft genoeg tijd om, aan het einde van de vier jaar, onder de streep te kunnen voldoen aan de regels die een samenleving eist, zonder blokkades in de ontwikkelingsfase.
Een regelvrije zone kan een gebied zijn met een speciaal bestemmingsplan, een leegstaand gebouw in de binnenstad, of meer concreet, zich richten op een bepaalde sector of branche. Bijvoorbeeld op duurzame energie. Een sector vol kansen voor innovatie die, mede door inconsequente regelgeving, maar moeilijk van de grond komt.
De vraag is of de regelgevende macht in Nederland in staat is om een dergelijk experimenteel plan in te voeren. Zeker gezien de moeizame weg die de Crisis- en Herstelwet heeft afgelegd. Dit vraagt van de overheid dat ze meer vertrouwen moet stellen in de burgers. Ook de burger moet meer vertrouwen schenken aan de overheid, en het vertrouwen niet schaden. Kortom, tussen droom en daad staan een heleboel praktische problemen.
Maar waarom zouden we het niet eens een keer proberen? Het kan geen kwaad om creativiteit en innovatie echt een kans te geven. Zo denken ze in ieder geval in Groningen, waar het project Open Lab Ebbinge een echte proeftuin lijkt te bieden. Deze Learning-by-doing mentaliteit spreekt aan. Laten we het niet alleen in het verre noorden proberen, maar duizend bloemen laten bloeien door in heel Nederland proeftuinen op te richten.
En dan mag de jonge generatie, bevrijd van zijn veel te zware juk van juridische ballast, proberen om zijn rug een aantal jaren recht houden en Nederland te voorzien van een nieuwe creatieve laklaag.
Dit artikel is gebaseerd op gesprekken tijdens twee brainstorms over regelvrije zones, geïnitieerd door Denktank Prospect. De groep van vooruitstrevende jonge denkers komt regelmatig samen om plannen uit te werken voor een positieve toekomst. Na een eerste denksessie heeft Prospect de hulp ingeschakeld van Rio Nuevo. Rio Nuevo is een eigenzinnig netwerk van jonge professionals die werkzaam zijn in de wereld van ruimtelijke ontwikkeling. Ze jagen discussies aan, lanceren ideeën en hebben tot doel de vakwereld te prikkelen. Zij staan, net als Prospect, binnen het spectrum van de ruimtelijke ordening voor frisse ideeën, zonder daarbij gehinderd te worden door een politieke of populistische verantwoording.
——-
Foto boven:Lowlands (foto: Merlijn Hoek)
Nick van den Bichelaer Directeur
Nick van den Bichelaer is directeur van Middelland. Hij is betrokken bij een aantal stedebouwkundige ontwikkelingen in Kroatië en een van de jonge 'denkers' bij de Prospect.
