Schiphol kromp in 2008 en zal in 2009 verder krimpen. Reden genoeg voor de luchthaven om in januari de noodklok te luiden. Het kabinet reageerde direct, door te verklaren dat de milieuheffing ‘Schiphol niet kapot mag maken’. Maar waarom zouden we niet genieten van de voordelen van minder vliegtuigen?
Schiphol krimpt. In 2008 daalde het aantal vliegverkeersbewegingen met bijna twee procent ten opzichte van het jaar daarvoor. Ook de hoeveelheden vracht en passagiers die op Schiphol aankwamen of vertrokken, liepen terug. En het is nog niet over: ook voor 2009 wordt rekening gehouden met een aanzienlijke krimp, zo was te horen in de nieuwjaarstoespraak van president-directeur Jos Nijhuis.
De meest gehoorde verklaring voor de slechtere resultaten is de hoogte van de kosten. Schiphol is, na Heathrow, de duurste luchthaven van West-Europa. Low cost-maatschappijen wijken uit naar regionale luchthavens in België of Duitsland. Zij waren juist belangrijke aanjagers van de groei die de luchthaven de laatste jaren doormaakte. Maar ook een vaste klant als El Al Cargo keerde, onder meer vanwege de hoge tarieven en strenge wetgeving, Schiphol in 2008 de rug toe.
Opstijgend KLM toestel (foto: Capital Photos)
Dat Schiphol een dure luchthaven is, is op zich niet verwonderlijk: het is immers een van de beste luchthavens van Europa. Het ligt voor de hand dat dit terug te zien is in bijvoorbeeld de luchthavenbelasting. Toch wordt in de discussie over de kosten van de luchthaven consequent naar een andere boosdoener gewezen: de vliegtax. Deze milieuheffing, die in de zomer van 2008 werd ingevoerd, zou de Nederlandse luchthavens onevenredig benadelen. Nederland, met Schiphol voorop, prijst zich met de vliegtax uit de markt.
De onheilstijding van Schiphol was niet aan dovemansoren gericht. Het kabinet heeft inmiddels bij monde van minister Eurlings (CDA) laten weten zich zorgen te maken over de concurrentiepositie van onze luchthaven. Staatssecretaris De Jager (CDA) zegde de Kamer bovendien toe dat, als de nood echt aan de man komt, ‘de milieuheffing aangepast kan worden’. De boodschap is duidelijk: de economische motor Schiphol mag onder geen beding haperen.
De reactie van het kabinet is raar, om niet te zeggen zorgwekkend. Hij toont namelijk hoe onvoorwaardelijk de groei van Schiphol is. Kennelijk mogen er wel extra belastingen worden opgelegd, maar het voordehandliggende gevolg hiervan vinden politici onacceptabel. Wat beoogden zij eigenlijk met die milieuheffing? Milieuwinst, of gewoon winst? Kennelijk dat laatste.
Bovenaanzicht Buitenveldertbaan (foto: Google Earth)
Eens te meer wordt duidelijk dat Schiphol alleen maar mag groeien. Als eigenaar van de luchthaven en hoeder van de Nederlandse economie heeft de staat immers grote belangen bij groei.
Het is echter zorgwekkend dat de overheid zijn andere taak niet serieus neemt. De overheid is immers ook hoeder van de belangen van omwonenden. Voor hen heeft de krimp ineens positieve effecten. Ook zij mogen verwachten dat de overheid hun situatie in ogenschouw neemt.
De overheid heeft echter weer eens een dubbele pet op. Misschien zelfs een vierdubbele pet. Ze is belanghebbende en hoeder van het belang van omwonenden, maar ook opsteller èn handhaver van de regels waarbinnen Schiphol onderneemt. Dat kan natuurlijk niet goed gaan. Al die petten leiden tot gewetensbezwaren en vage, multi-interpretabele compromissen, zoals de Tafel van Alders.
De overheid blijkt een gespleten persoonlijkheid, maar wel eentje die continu kiest voor dezelfde belangen. In de praktijk is er, zoals de afgelopen decennia en de reactie van het kabinet deze maand bewezen, een onvoorwaardelijke steun voor de groei van Schiphol. Omwonenden en het milieu staan consequent op de tweede plaats.
Waarom zouden we het niet anders doen? Waarom plukken we juist nu niet de vruchten van de krimp van Schiphol? Minder vliegbewegingen betekenen minder overlast, minder schade aan mens en milieu, een betere omgevingskwaliteit en meer locaties voor woningbouw. Hoewel het politiek een gotspe lijkt, zijn ook de gevolgen van krimp het waard om voor te vechten.
Het zou de regering sieren als ze haar rug recht houdt en achter haar politieke keuzen blijft staan. Nederland moet niet af van de milieuheffing: andere landen moeten er juist aan. Pas dan heeft de maatregel echt effect en wordt het milieubeleid met betrekking tot Schiphol meer dan alleen retoriek. Krimp is niet alleen een probleem, het is ook winst. Waarschijnlijk slapen een boel omwonenden er een stuk lekkerder door. En eerlijk is eerlijk: dat mag na al die jaren best wat kosten.
Sjoerd Zeelenberg Planoloog en onderzoeker
Sjoerd Zeelenberg is planoloog en werkt als onderzoeker bij RIGO.
