Waar in Amsterdam en Rotterdam de havengebieden voornamelijk tot woongebieden zijn getransformeerd doet Hamburg haar uiterste best om met Hafencity een echt stuk stad aan het bestaande stadscentrum toe te voegen. En met succes. Wat is het geheim van Hamburg?
Spectaculair. Een ander woord is er niet voor de film die de verbouwing van het Kaiserspeicher-pakhuis aan de rivier de Elbe laat zien. Bijna twee jaar bouwtijd is gefilmd en gereduceerd tot vijf minuten sensationeel beeld. In het speciaal gebouwde tijdelijke Elbphilharmonie-paviljoen wordt de film vertoond. Een pacman-achtige betonhapper heeft binnen drie seconden alle verdiepingen van het voormalige pakhuis opgegeten. Op de achtergrond vliegt in anderhalve seconde de maan langs. Schepen schieten als racewagens voorbij.
Het Kaiserspeicher-pakhuis wordt verbouwd tot Elbphilharmonie met concertzalen, een vijf-sterrenhotel en woningen. Het moet naast een door architectenbureau OMA ontworpen wetenschapscentrum, en een passagiersterminal voor cruiseschepen, een van de spektakelstukken worden voor Hafencity Hamburg.
Elbphilharmonie (afbeelding: website Elbphilharmonie)
Het Masterplan ‘Hafencity Hamburg’ is in 2000 opgesteld door het Nederlandse stedenbouwkundig/architectenbureau KCAP. Het gebied ligt direct achter de beroemde Speicherstadt, een cluster van pakhuizen die tussen 1885 en 1927 zijn gebouwd voor de belastingvrije opslag van goederen.
De herontwikkeling van het gebied moet voorzien in de bouw van bijna twee miljoen vierkante meter nieuwbouw met daaronder 5.500 woningen. Dat betekent een uitbreiding van de Hamburgse binnenstad met 40 procent. Het mag dan ook geen verbazing wekken dat het een enorme boost betekent voor de werkgelegenheid. Naar schatting genereert het plan veertigduizend extra arbeidsplaatsen.
Het gebied leeft en werkt nu al als een waardevolle aanvulling op de binnenstad; het aantal inwoners en werkenden groeit hard. Wat is het geheim van het Hamburger succes? Hieronder volgen een aantal – niet uitputtende, wel essentiële– ingrediënten van het Hamburger recept.
Baugruppen
De verscheidenheid aan opdrachtgevers voor de woningbouw in het gebied is groot. Van projectontwikkelaars en woningcorporaties tot Baugruppen. Vooral de aanwezigheid van deze laatste groep is opvallend.
Een Baugruppe is een georganiseerde groep mensen die gezamenlijk een project ontwikkelen en daarbij professioneel worden ondersteund. Baugruppen besparen tot meer dan 10 procent op de bouw- en ontwikkelkosten doordat de projectontwikkelaar als tussenpersoon ontbreekt. Hamburg stimuleert het oprichten van Baugruppen actief omdat het de betrokkenheid van burgers bij hun buurt en stad vergroot.
Dat leidt in Hafencity tot bijzondere projecten. Zo is op de Kaiserkai het project Burgerstadhaus ontwikkeld; een project met 25 ruime woningen met op de begane grond een restaurant, atelierwoningen aan de waterkant, kantoorruimten aan de straatkant en op het dak een gemeenschappelijk dakterras. En een bijzonder James-Bondachtig uiterlijk.
Het Burgerstadhaus (foto: Vincent Kompier)
Optimale mix
Een van de andere redenen waarom het Hafencity-gebied zo aantrekkelijk oogt, is omdat het gebied een optimale mix kent van wonen, werken, winkelen en recreëren. Die mix is geen toeval. Zoals bekend leidt een grotere mix aan functies en een hoge dichtheid tot een sterk stedelijk karakter en dat levert weer meer sociale interactie op. In Hafencity is dit ontwikkelingsproces krachtig gestimuleerd.
Prijsvragen
Het gebied is in kavels opgedeeld waar partijen via prijsvragen een plan voor kunnen indienen. Een speciale commissie van de stad Hamburg kijkt streng naar de vormgeving van de gebouwen en naar de mate van functiemenging. Is het ontwerp van de begane grond functioneel genoeg? Is het toekomstbestendig; kan het ontwerp veranderingen in de toekomst makkelijk adopteren? Deze aspecten zijn belangrijker dan de prijs van het ontwerp omdat het de duurzaamheid van de gebouwen voor de toekomst kan vergroten.
Dit heeft ertoe geleid dat er nu al een flink aantal grote bedrijven al is gevestigd in Hafencity, of interesse heeft om er neer te strijken. Zoals: Unilever, China World Shipping – een van ’s werelds grootste container-transportbedrijven – de scheepsverzekeraar German Lloyd en het mediaconcern Spiegel. Waar de Amsterdamse IJ-oever het in 2004 nog moest doen met Ahold in een huurkantoor, en Rotterdam na veel pogingen eindelijk de rechtbank naar de Wilhelminapier wist te halen, komen de grote jongens als vliegen op de stroop op Hafencity af.
Veel en verspreide voorzieningen
Het voorzieningenniveau is dan ook nu al respectabel te noemen. Zo zijn er meerdere cafés, restaurants, bakkers, een kinderspeeleiland. Als klap op de vuurpijl opent in 2009 de eerste lagere school en start een jaar later al de bouw van Hafencity Universität.
Wat een verschil met de ontwikkeling van het Oostelijk Havengebied in Amsterdam. Daar werd pas in 1998, tien jaar na de oplevering van de eerste woningen, het eerste winkelcentrum geopend. Tot die tijd waren er geen winkels, op een tijdelijke vestiging van ’s lands grootste kruidenier na. In Hafencity komt overigens geen geconcentreerd winkelcentrum, maar zijn de winkels en de voorzieningen net als in de binnenstad gespreid over de bouwblokken.
Marco Poloterrassen
De havengebieden in Nederland die herontwikkeld worden, kunnen veel leren van het Hafencity concept. De gebouwde resultaten laten zien dat het ontwikkelen van een echt stuk gemengde stad met een daadwerkelijke mix van functies mogelijk is; naast woningbouw ook grote internationale bedrijven; naast een basisschool ook een bakker. It’s all in the mix!
Het genoemde filmpje is alleen in het Elbphilharmonie-paviljoen in Hamburg te zien. Enigszins vergelijkbaar is het volgende filmpje:
www.elbphilharmonie.de/index_flash.php?language=en
Elbphilharmonie: www.stiftung-elbphilharmonie.de/eph.aspx
Hafencity: www.hafencity.com/
Hafencity Universiteit: www.hcu-hamburg.de/hcu2_startseite.html