De reader ‘Van wijken weten’ deelt de recente inzichten in sociale wijkvernieuwing uit het onderzoeksprogramma corpovenista met de lezer. Verplicht leesvoer voor alle professionals die een samenhangende aanpak op maat voor wijken voorstaan, aldus Ton Huiskens en Eva de Ruiter.
Zoals er in bouwfysica boeken zijn over materialen en hun toepassingen, zo kun je ‘Van wijken weten’ zien als een beschrijving van sociale bouwstenen die gebruikt kunnen worden bij de opbouw van een wijk. In het beschrijven van de verschillende bouwstenen waaraan je dan kunt denken, zit de kracht van de reader.
Het boek had alleen op een hoger niveau getild kunnen worden, door meer samenhang te brengen tussen de losse artikelen. Vaak blijft het in de inleiding steken in een opsomming van wat alle medewerkers hebben geschreven. Daarbij is het boek – met uitzondering van het eerste artikel – te weinig doordrongen van het basisuitgangspunt dat stedelijke vernieuwing primair aangepakt moet worden door sociale maatregelen. Het is een pijnlijke misvatting dat het bij stedelijke vernieuwing enkel draait om stenen. Voorbeelden uit de praktijk zoals de Peperklip in Rotterdam, bevestigen de regel dat ‘als bewoners bewegen, het gebouw vanzelf volgt’. In de artikelen zijn weliswaar voorbeelden van sociale bouwstenen te vinden, er wordt echter te weinig doorgepakt. Het zou bruikbaarder zijn, wanneer problematische gebieden in categorieën worden onderverdeeld. Hoewel de ene probleemwijk de andere niet is, zijn er altijd verschillen aan te wijzen. Aan de hand van die indeling is een betere keuze mogelijk tussen de scenario’s die een wijk kunnen verbeteren.
Een uitzondering is het helder geschreven, bruikbare en inspirerende artikel van Carlinde Adriaanse. Adriaanse gaat in op het veranderen van het sociale klimaat in een wijk, waarbij je oog moet houden voor andere problemen die in een wijk spelen. Terecht merkt de schrijver op, dat een sociaal klimaat blijvend onderhoud vergt. Daarbij moet iedereen die werkzaam is in de wijkvernieuwing betrokken blijven; zowel de bewoners als de professionals uit elke sector en elke bestuurslaag.
Weg met de mythes
Een van de beschreven sociale bouwstenen in de publicatie is het stimuleren van sociale samenhang. In ‘Van wijken weten’ wordt sociale samenhang ontdaan van mythes. Wat we prijzen in de schrijvers is dat ze het begrip ‘sociale cohesie’ voorbij gaan. Het is immers inmiddels zo platgetrapt, dat het een weinigzeggend containerwoord is geworden. Het gaat er in een wijk namelijk niet alleen om dat bewoners aansluiting bij elkáár vinden, maar óók bij de samenleving. Een pure focus op sociale cohesie kan ervoor zorgen, dat een groep naar binnen gekeerd raakt – en daardoor juist verder van de maatschappij komt te staan. Wil je een wijk positief veranderen en aan laten sluiten op de samenleving, dan zijn er betere methodes om dat echt te bereiken.
Een sociaal klimaat vraagt blijvend onderhoud (foto: Eva de Ruiter).
Nog een artikel dat korte metten maakt met mythes is het verhaal van Wassenberg en Blokland over functiemenging en veiligheid. Vaak wordt gedacht dat een wijk automatisch veiliger wordt van het door elkaar plaatsen van rijk, arm, bedrijven en woningen. Maar functiemenging is alleen succesvol als goed nagedacht is over waarom, welke type functies bij elkaar gezet moeten worden. Het artikel levert genoeg input om functiemenging tot een geslaagd concept te maken.
Zoals eerder gezegd is continue aandacht voor een wijk onontbeerlijk voor het teweegbrengen van een blijvende verbetering van een wijk. Dat kan ook door te werken aan de identiteit en reputatie van een wijk. De artikelen over dit thema in de bundel zijn waardevol, maar hebben te weinig diepgang. De lezer blijft met veel vragen zitten als: Hoe kan je reputatieschade vermijden? En hoe versterk je de identiteit van een wijk door dit in het hart van de stedelijke vernieuwing te plaatsen?
Hetzelfde geldt voor het artikel dat ingaat op ‘sociale duurzaamheid’. Een aardig verhaal met potentie, maar niet briljant. Sociale duurzaamheid in een wijk is de mate waarin een wijk zelf in staat is om zaken binnen de bestaande kaders te regelen, waarbij er een impliciet wij-gevoel onder de bewoners hoort te zijn. Het proces om sociale duurzaamheid te bereiken zou nauwkeuriger gedefinieerd moeten worden, aangevuld met een beschrijving van de verschillende stadia en met een lijst van factoren waaraan je die duurzaamheid als wijk kunt afmeten.
Kortom, ‘Van wijken weten’ biedt een goede opening voor de discussie over de integrale aanpak van een wijk. Maar het boek roept ook veel vragen op. Inhoudelijk mist het de overtuiging dat stedelijke vernieuwing juist vanuit een sociale aanpak doeltreffend is. Het plaatje van onderwerpen die juist dan binnen de stedelijke vernieuwing van belang zijn, zoals emancipatie, scholing en werk, is nog niet geheel ingekleurd. Niettemin biedt de reader mooie reflecties en openingen op de deelterreinen van wijk, wijkbeheer, wijkveiligheid, huisvestingsvraagstukken en de complexiteit van proactief werken in de wijk. Bovendien bevat het boek ook enkele parels, zoals de column van Marcel Möring. Verplichte kost dus!
Ton Huiskens is mede-oprichter van Werken aan de Stad, een organisatie die wijken, buurten, straten en gebouwen waar problemen zijn, aanpakt. Eva de Ruiter coördineert bij WADS projecten in onder andere de Oleanderbuurt in Rotterdam Feijenoord.
Coverfoto: Peperklip Rotterdam, Coen de Rijk
Eva de Ruiter
Eva de Ruiter was werkzaam bij Werken aan de Stad in Rotterdam en is nu Coordinator Verbonden Partijen en Gebiedsregisseur bij Gemeente Stichtse Vecht.
Ton Huiskens Creatief directeur HK&P
Ton Huiskens zet zich al heel zijn carrière in voor de verbetering van buurten en wijken en is sinds 25 jaar actief voor jeugd op straat. Momenteel is hij directeur bij HK&P. Hij was betrokken bij Werken aan de stad.